IPMS Nederland - Berkel WA

: Laatste update: 11 oktober 2021; 1347

Fabriek	van Berkel
Vliegtuig
Type-aanduiding	WA
Cat IV-- totaal 40 + 1 = 41 stuks

Informatie

Tweedekker drijvervliegtuig, eerst ingezet als een jager (!), later ingezet als verkenner.

April 1918 was na een noodlanding een Hansa Brandenburg W-12 geïnterneerd. Met de kist werden wat beproevingen mee gedaan en de resultaten waren goed. De Nederlandse MLD had dergelijke vliegtuigen nodig, ook voor gebruik in Nederlands Indie. Derhalve werd de Nederlandse Van Berkel in Rotterdam aan de Keileweg, toendertijd een "snijmachine en weegschalen fabrikant" in 1918 benaderd of het interesse had een "afdeeling vliegtuigbouw" te starten. Dit had de steun van Koning Willem III vanwege de bestaande legercontacten. En zo geschiedde.

De Van Berkel WA was gebaseerd op de W-12/V2 (de latere met de langere romp en Mercedes D.III). De Berkel WA was het eerste in serie gemaakte vliegtuig in Nederland! De productiewijze was als toen gebruikelijk zoals houten vleugels met linnen bekleding. De romp had een essenhout geraamte en een triplex huid. Waarschijnlijk was de afstand tussen romp en drijvers 15 cm groter dan bij de W-12 en de bewapening was geringer. Verder werden ook niet de rolroeren in de ondervleugel in de WA toegepast maar alleen in de bovenvleugel.

Aanvankelijk wilde men het type uitrusten met een Hispano Suiza 200 pk motor, maar de fabricage van dezae motor in licentie gaf problemen. Uiteraard waren er nog veel meer opstartproblemen, immers "een mensch" krijgt niet zomaar een fabriek voor vliegtuigbouw draaiende. Weliswaar zou men andere motoren van Mercedes kunnen aanschaffen in Duitsland begin 1919 maar deze leverden niet het beloofde 200 pk vermogen. Na wat afstellen en verfijnen ging het net.

De eerste WA tweepersoonskist was gereed eind juli 1919 en de eerste vlucht in september 1919 verliep uitstekend. De productie kwam op gang met 35 kisten (20 voor gebruik in Indië en 15 voor Nederland). De kisten bestemd voor Indië hadden een iets vergrootte koelradiator boven de vleugelvoorrand. Reeds kort na gebruik werd er een groter ietwat (hoekiger) richtingsroer gemonteerd.

(Van Berkel was in 1921 gestopt met de afdeling vliegtuigbouw, nadat het zes minder succesvolle WB eendekker drijvervliegtuigen had gebouwd en orders voor andere ontwerpen uitbleven).

De houtverbindingen in Indië bleken niet erg betrouwbaar. Besloten werd in 1924 daarom bij alle nog bestaande WA exemplaren modificaties toe te passen in eigen beheer gedaan door de MLD op De Kooy: de houten constructie van de romp vervangen door staalbuis en de houten drijvers vervangen door metalen exemplaren. De motor werd vervangen door een BMW IIIa van 185 pk met nu een frontradiator en een ander type propeller. Er kwamen 2 extra vleugelstijlen ter weerszijde van de bovenvleugel naar de motorsectie en voorste drijverstijl. Verder werden er extra stijlen onder het stabilo geplaatst ter versterking. Het schijnt dat het richtingsroer ook wat groter werd gemaakt?.

Vijf extra toestellen werden eind 1924 nog gebouwd uit extra (reserve) onderdelen door de MLD zelf.

Gegevens:

Mercedes D.III 180 pk motor tot max 200 pk; *later na modificatie BMW IIIa motor van 185 pk;
Spanwijdte: 11,2 m bovenvleugel en ondervleugel: 9,6 m ;
Lengte: 9,47 m - ( 9,6 m na modificatie ?)
Leeggewicht: 950 kg
Maximum startgewicht: 1310 kg tot 1400 kg
Maximum snelheid: 135 km/u
Vliegbereik: 580 km
soms 1 Lewis mitrailleur op ring gemonteerd voor waarnemer/ schutter
2 bemanningsleden (piloot voorin).

Literatuur:
Van Berkel WA	Nico Geldhof	Afd. Luchtvaartkennis KNVvL	uit serie luchtvaartencyclopedie	oktober 1976
100 jaar vliegen voorbij	uitgave van een Stichting			2008
85 jaar MLD	Korbee	Rijnsburg		2002
Van Berkel's Patent	Kees Aarssen	Geromy uitgeverij	mooi boek	2010

Websites:

- IPMS NL Van Berkel WA walk around (replica)

FOTO GALERIJ:

Deze inhoud op deze pagina werd voor het eerst gepubliceerd zomer 2004 door M.de Vreeze

: Laatste update: 11 oktober 2021; 1807

Cat 4. MLD

MLD had 40 + 1 = 41 stuks stuks
1919-1933
Nederlandse MLD kenmerken W51-W70;
Indië: W1 t/m W21 (zie tabel)

De MLD bestelde eerste 35 toestellen in 1918 en de laatste werd afgeleverd in 1920. Veel toestellen gingen vanaf 1919 naar Nederlands Indië. Ze werden vrij veel gebruikt voor velerlei taken. Het toestel was zeer belangrijk voor de verdere ontwikkeling van de vliegdiensten van de MLD en niet alleen in Nederland maar ook vooral in Indië in de gehele archipel. In Indië vloog men o.a. vanaf Tandjong Priok.

De WA werd vooral ingezet als zeeverkenner voor de vloot. Om de actieradius te vergroten werd besloten de WA in Indië aan boord van schepen te embarkeren. Begin 1921 was de torpedobootjager Hr.Ms. Panter het eerste schip dat een WA aan boord kreeg. Op het achterdek stond een hijsbok waarmee het vliegtuig in het water kon worden gezet en eruit kon worden gehesen. Daarmee was de Van Berkel WA het eerste Nederlandse geëmbarkeerde vliegtuig van de MLD. Een paar jaar later werd de mijnenlegger Hr.Ms. Serdang tot vliegtuigmoederschip gepromoveerd en kon het maar liefst 3 WA’s meenemen.

Met de WA ontstonden na een aantal jaren allerlei problemen vanwege de houtverbindingen in met name de tropen en natuurlijk de lokale maritieme condities. (Ondertussen was de Van Berkel fabriek 1921 al weer gesloten). Daarom werden vanaf oktober 1924 de resterende WA's in Nederland geleidelijk gemodificeerd door de MLD zelf. De toestellen kregen een romp van staalbuis i.p.v hout en nog meer aanpassingen (zie INFO..) De kisten werden dus in eigen beheer verbouwd op het Marine Vliegkamp De Kooy. Verder werden er eind 1924 nog 5 additionele kisten in eigenbouw MLD gemaakt. Daarmee werd een deel van de verliezen in de twintiger jaren gecompenseerd.

De rol van de kist in Nederland verschoof na 1923 naar lestoestel maar in Indië vervulde het succesvol een velerlei aan taken zoals zeeverkenner en artillerie-waarneming. Het toestel was heel belangrijk voor de verdere ontwikkeling van de vliegdiensten van de MLD. Enige toestellen werden ook vanaf 1928 gebruikt vanaf een aantal modernere Koninklijke Marine schepen zoals de Hr.Ms Java en Hr.Ms Sumatra.

Uit dienst in 1932 op vliegkamp Moro Krembangan en 1933 uit dienst bij De Mok. Vervangen door Fokker C.VIIw.

Eerste serie, de radiator zit op de vleugelvoorrrand. Foto: Archief Ministerie van Defensie (used with permission)

Foto: Archief Dennis Meijering (used with permission)

De drijvers en struts lijken zwart. Foto uit en met dank aan de Collectie Afd.LuchtvaartKennis (used with permission)

Eigenbouw MLD WA kist. Foto: Archief Ministerie van Defensie (used with permission)

Registratiegegevens: MLD
Registratie	Constructienr.	Datum in dienst	Datum uit dienst	Opmerkingen
W-1	2	1-10-1919	1924	Operationeel in Ned. Indie
W-2	4	1-10-1919	16-8-1928	In dienst okt.1919; Operationeel in Ned. Indie. Afgeschreven na ongeluk als boordvliegtuig bij Hr.Ms Sumatra
W-3	5	1-11-1919	1924	In dienst nov. 1919; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1924 afgeschreven
W-4	6	1-11-1919	1932	In dienst nov. 1919; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1932 afgeschreven
W-5	7	1-11-1919	1929	In dienst nov. 1919; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1929 afgeschreven
W-6	3	1-11-1919	1929	In dienst nov. 1919; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1929 afgeschreven
W-7		1920	1929	In dienst medio 1920; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1929 uit dienst.
W-8		1920	1929	In dienst medio 1920; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1929 uit dienst.
W-9		1920	1932	In dienst medio 1920; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1932 afgeschreven
W-10		1920	1924	In dienst medio 1920; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1924 afgeschreven
W-11		1920	1922	In dienst medio 1920; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1922 afgeschreven
W-12		1920	1932	In dienst medio 1920; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1932 afgeschreven
W-12A		1920	1929	"geen W-13"; In dienst medio 1920; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1929 afgeschreven
W-14		1920	1929	In dienst medio 1920; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1929 uit dienst.
W-15		1921	1924	In dienst medio 1921; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1921 uit dienst.
W-16		1921	2-6-1927	In dienst medio 1921 Operationeel in Ned. Indie. Neergestort Java Zee.
W-17		1921	1932	In dienst medio 1921; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1932 uit dienst.
W-18		1921	1932	In dienst medio 1921; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1932 uit dienst.
W-19		1921	1922	In dienst medio 1921; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1922 afgeschreven
W-20		1921	1929	In dienst medio 1921; Operationeel in Ned. Indie. Medio 1929 uit dienst.
W-21C		1923	1929	Samengesteld uit onderdelen van de W-11 en W-19. Medio 1923 in dienst; Operationeel in Nederlands Indie. Medio 1929 uit dienst
W-51	8	1-12-1919	1933	MLD Nederland
W-52	9	11-12-1919	1933
W-53	10	16-12-1919	1933	uit dienst bij De Mok
W-54	11	18-12-1919	2-9-1930	ongeval bij Loosdrechtse Plassen en afgeschreven
W-55	12	29-12-1919	1933	uit dienst bij De Mok
W-56	13	1920	1933	uit dienst bij De Mok
W-57	1	1920	28-11-1924	crash bij Den Helder met dodelijke afloop; werd waarschijnlijk toch weer hersteld; Zie ook opmerking
W-58		1920	1933
W-59		1920	1933
W-60		1920	1933
W-61		1920	1933	uit dienst bij De Mok
W-62		1920	1933
W-63		1920	1933
W-64		1920	1933
W-65		1920	1933
W-66		1924	1933	eigenbouw MLD; uit dienst bij De Mok
W-67		1924	1933	eigenbouw MLD
W-68		1924		eigenbouw MLD
W-69		1924	1933	eigenbouw MLD
W-70		1924	1933	eigenbouw MLD

Bronnen o.a. [B16] MLD.70 en zie literatuurlijst op INFO pagina .

Opmerking: in het Aviodrome staat een houten replica van de WA met nummer W.57.

De inhoud werd voor het eerst opgesteld door M.de Vreeze zomer 2004 (op oude IPMS website)

: Laatste update: 10 maart 2018; 1042

Foto's van Beeldbank NIMH die voor plastic modelbouwers handig kunnen zijn. (gefaciliteerd en beschikbaar gesteld middels insluitlinkjes door het instituut NIMH) :

Met bol, zonder regi nog. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Met oranje bol en het richtingsroer is "donker"(oranje?) . Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Apart aan de W.57. is dat er puntjes staan in het nummer (later werden die puntjes niet meer aangebracht). Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Nogal aparte foto, het nummer is "afgeplakt". Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Deze kist waarschijnlijk operationeel in Indie heeft een "donkerder" schema met wit nummer. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Dit lijkt een kist met een behoorlijk grote in de "tropen" toegepaste radiator. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

De radiator boven de vleugel is te zien. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Boven Ambon, Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

De radiator is goed te zien. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Deze kist lijkt nog het oude stijl richtingsroer te hebben dus dateert van vlak na in dienst name. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Het richtingsroer is nog van het oude type lijkt het en heeft de driekleur. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Hier is het latere model richtingsroer te zien dat al vrij snel werd geintroduceerd. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Mooi bovenaanzicht. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Nogal wat bekijks! Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Bezoek aan een onderzeeboot. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Op basis Morokrembangan. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

In Indie boven straat Madura, Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

WA van latere serie "eigenbouw MLD". Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Demontage! Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

in Indie, Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Hier al met vergroot richtingsroer. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

---------------

Deze kist heeft na de modificatie extra stijlen van bovenvleugel naar o.a de drijver en heeft waarschlijnlijk dus al de BMW motor. Er waren nog meer aanpassingen (zie Info pagina). Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Deze lijkt ook al te zijn gemodificeerd. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

WA van latere serie "eigenbouw MLD". Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Op de Mok, Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Sleutelen aan de motor, Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Op de Mok, Foto: Beeldbank NIMH / Collectie Meijer (linked with permission)

Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Deze kist heeft waarschinnlijk al de BMW III motor en de foto is waarschijnlijk uit begin jaren dertig. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Bij Loosdrecht. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

WA van latere serie "eigenbouw MLD". W70 wordt aan boord gehesen van een schip. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

met nog een hijsdetail. Foto: Beeldbank NIMH (linked with permission)

Met dank aan het NIMH.

: Laatste update: 12 juni 2022; 1241

Modelbouw Van Berkel WA

Modellen (type)	? nooit gezien @ moeilijk te vinden	? never seen @ hard to find
1/72	1/48	1/32
CzechMaster (resin) Wings 72 (vacu) Formaplane (vacu) @ AviaStone (vacu) @	CopperState (vacu)**

> beste aanbevolen model staat steeds eerst bovenaan; modellen achter elkaar genoemd zijn gebaseerd op dezelfde mal; (best kit listed first).

** Alle modellen moeten omgebouwd worden vanuit een Hansa Brandenburg W.12;

Afhankelijk van de uitvoering moeten modellen worden aangepast. Aangepaste romp, koelers en extra stijlen bijvoorbeeld. Onderin de romp zat bij de waarnemer een raam in de buik maar de Van Berkel WA's hadden ook tweetal buikramen naast elkaar in de onderkant op stuk tussen motorgondel en pilootpositie.

tip: IPMS lid Rob Hamann heeft van de 1/72 modellen leuke bouwverslagen staan in PDF op zijn website hollandaircraft.nl [externe link]

BOXART

Kleurenschema: (kijk in kleurentabel voor modelbouwkleuren)
Schema	Algemeen	Kleur boven- en zijkanten	Kleur onderzijde	Details	Opmerkingen
(1)	.	< K11 > donker zeegrijs	< K11 > donker zeegrijs	.	6 oranje bollen met oranje richtingsroer; drijvers en struts zwart
(2)	.	< K22 > licht zeegrijs < K11 > donker zeegrijs (bovenkanten vleugels)	< K22 > licht zeegrijs	.	met rozetten; drijvers en struts zwart
(3)	.	< K22 > licht zeegrijs	< K22 > licht zeegrijs		met rozetten; drijvers licht gekleurd