Cat 6. Ops oorlog in het Verre Oosten
(bijdragen van Wilko Jonker en Meindert de Vreeze)
READ SUMMARY ARTICLE IN ENGLISH.... 
In mei 1940 kwam door de Duitse bezetting er een abrupt eind aan de levering van maritieme patrouille vliegtuigen aan de MLD vanuit Holland naar het toenmalige Nederlands Indië. Daar was de oorlog nog niet begonnen en was er nog Nederlands gezag.
De Indische archipel
Iets meer dan een derde van de bestelde Dornier Do 24 vliegboten was afgeleverd, dus met spoed werd gezocht naar een alternatief. Mede omdat de geallieerde bondgenoten reeds met de PBY vlogen en tevens omdat de MLD reeds in 1937 belangstelling had voor dit toestel, was de keus spoedig gemaakt. Na veel onderhandelen werd een contract voor de levering van 36 PBY-5 vliegboten afgesloten. Deze toestellen kregen de registraties Y-38 t/m Y-73 toegewezen. Kort daarna werd nog een vervolgopdracht getekend voor nog eens 12 toestellen, registraties Y-74 t/m Y-85. Omdat inmiddels de PBY-5A amfibie in productie was gegaan en bij nadere beschouwing beter bruikbaar was, werd deze vervolgorder gewijzigd in de levering van 12 PBY-5A amfibietoestellen.
De eerste 2 vliegboten, met registraties Y-38 en Y-39, werden op 5 september 1941 in Nederlands-Indië afgeleverd. De oorlog was nog niet in het gebied uitgebroken al had Japan al vele jaren delen van China bezet.
De levering verliep met grote regelmaat, waarbij aangetekend moet worden dat de Y-50 tijdens de afleveringsvlucht bij Wake Island dusdanig werd beschadigd dat deze bij de fabriek gerepareerd moest worden. Tijdens de Japanse aanval op Pearl Harbour, d.d. 7 december 1942, ging de Y-68 verloren. De Y-69, die eveneens te Pearl Harbour was, werd prompt door de Amerikanen in beslag genomen. (Pas na de capitulatie van Indië werd het toestel weer vrijgegeven).
Door de Japanse aanval in december 1941 op het Amerikaanse Pearl Harbour was de oorlog in het Verre Oosten ook in volle hevigheid losgebarsten. Daardoor was de aanvoerroute vanuit de Pacific afgesneden en werd een nieuwe maar zeer lange route gepland via Afrika en vervolgens doorvliegende over de Indische Oceaan en West-Azië. De Y-50 en de Y-71 t/m Y-73 arriveerden op het vliegkamp Soerabaya. Omdat de toestand rond Singapore nogal kritiek was, werden de Y-52 t/m Y-54 op 15 oktober 1941 aan de RAF Singapore overgedragen; ze werden daar bij RAF no. 205 squadron ingedeeld.
Begin 1942 volgde de Japanse aanval op Nederlands-Indië en gingen een aantal toestellen verloren (zie registratietabel voor details).
Periode na 9 maart 1942 tot VJ-day
Na de capitulatie van Nederlands-Indië op 9 maart 1942 weken veel Nederlandse bemanningen met hun resterende toestellen uit. De Y-55, Y-56, Y-57 en de Y-64 arriveerden te Koggala op Ceylon van het Britse Gemenebest. Een aantal andere Catalina's wisten Australië te bereiken. Bij de totaal onverwachte Japanse luchtaanval op Broome aan de westkust van Australië op 3 maart 1942 gingen de Nederlandse Catalina's Y-59, Y-60, Y-67, Y-70 verloren.
De toestellen op Ceylon werden ingedeeld bij het no 222 Group van de RAF. Begin april voerde een aanzienlijke Japanse vloot een aanval uit op Ceylon en de oostkust van India. Op 11 april 1942 werd besloten om een Nederlands marinesquadron op Ceylon op te richten en met de Catalina's uit te rusten. De vijf overgebleven Catalina's die nog in Rathmines in Australië waren werden daarop overgevlogen over zee naar Ceylon. Eind mei 1942 werd (officieel) no 321 squadron RAF (her)opgericht en op China Bay (nabij Trincomalee op Ceylon) gestationeerd; het bleef wel ingedeeld bij het Britse 222 Group Coastal Command. Op 2 september 1942 arriveerde versterking in de vorm van de amfibie Y-74. Deze werd al snel gevolgd door de andere elf bestelde PBY-5a's; de laatste in oktober 1942. Deze toestellen waren allen uitgerust met een primitieve radar. De Y-75 liep echter bij aankomst te China Bay op een rots en zonk. Gelukkig kon het toestel na lichting worden gerepareerd, doch, omdat de apparatuur niet meer operationeel bruikbaar bleek, is de kist maar omgebouwd tot passagierskist genaamd Sky Sleeper. Deze werd gebruikt ten behoeve van het transport van VIP's.
Tussen 11 oktober en 1 november 1942 werden drie PBY-5's, waaronder de Y-69, te Mombassa, Kenia gestationeerd in verband met de aanwezigheid van een Japanse raider. (operatie DemCat). Mede door het ontbreken van met radar uitgeruste toestellen leverden de patrouilles niets op. Op 8 november 1942 ging de Y-71 tijdens een proefvlucht verloren, waardoor de operationele sterkte werd gereduceerd tot slechts 8 toestellen.
Vanaf 15 december 1942 werden 4 PBY-5A's te Ratmalana op Ceylon gedetacheerd. Naast de gebruikelijke patrouillevluchten werden door de toestellen ook speciale opdracht zoals het afzetten of oppikken van spionagegroepen uitgevoerd. Wegens vijandelijke duikbootactiviteiten nabij Kaap De Goede Hoop werden eind januari 1943 gingen 6 PBY-5A's en 3 PBY-5's begin 1943 (o.a. Y-83, Y-85), naar Zuid-Afrika gedirigeerd. Tijdens de vlucht van Ceylon naar Darling, Zuid-Afrika voerden de toestellen de Engelse roundel en een klein oranje driehoekje. De amfibieën werden in Zuid-Afrika te Darlin en St.Albans (Det/Darling en Det/St.Albans; Det = Detachement) gestationeerd en de vliegboten gingen naar Durban (Det/Durban). Op 8 april 1943 werd Det/Durban opgeheven en gingen de toestellen terug naar Ceylon.
Eind mei 1943 werd het kamp van Det/Darling door een storm dermate beschadigd dat moest worden uitgeweken naar Brooklyn Air Station. Op 19 september 1943 werd Det/Brooklyn opgeheven en werden toestellen op 't eiland Socotra voor de kust van Yemen gestationeerd, in oktober gevolgd door de toestellen van Det/St.Albans. (het Det/Socotra werd op 30 december 1944 opgeheven) .
Ten gevolge van motorstoring ging de Y-78 N op 7 december 1943 verloren in zee bij Elephant Point aan de oostkust van Ceylon (enige restanten onder water werden begin 2014 ontdekt). De Y-49/B raakte tijdens een nachtlanding eind december 1943 onherstelbaar beschadigd. Op 12 maart 1943 vertrok de Y-45/A naar Australië (Det/Australië) ter versterking van de X-24 (Do24K). Het toestel vloog met een groot embleem op de neus en verrichtte vooral verbindingsdiensten voor de Nederlands-Indische regering (NEFIS en NICA).
Ter vervanging van de MLD Dornier Do-24K, "X24", van het MLD detachement te Australië, werden in juni 1943 twee nieuwe PBY-5's in gebruik genomen, de Y-86 en de Y-87. De Y-86 U ging al in juli naar Ceylon. (Afgaande op beschikbaar fotomateriaal en overige gegevens is het waarschijnlijk dat deze beide toestellen voorzien waren van RAF-camouflage). Op 25 augustus 1943 ging de Y-84 S na een noodlanding door brandstofgebrek verloren.
Op 23 april 1944 werden opnieuw drie Catalina's helemaal naar Zuid-Afrika gestuurd en ditmaal te Fasantekraal gedetacheerd. Medio 1944 werden de Y-55 C, Y-56 D en de Y-64 G vliegboten, die al enige tijd als lestoestel in gebruik waren, vervangen door drie van de RAF geleende PB2B1 Catalina IV's, de Y-88 W, Y-89 X en de Y-90 Y; in augustus gevolgd door de Y-91 Z, Y-92 B en de Y-93 N. Nadat het 321 squadron begin 1945 op de B-24 Liberator overstapte werden de toestellen in november en december 1944 alweer teruggegeven aan de RAF. Japan capituleerde augustus 1945 na de Amerikaanse atoombomaanvallen op Hiroshima en Nagasaki.
Eind 1945 werd de Y-80 van de sterkte afgevoerd, terwijl de Y-62 van het det/Australië op 13 oktober 1945 door een ongeval verloren ging.
Na de oorlog werd de Marine Luchtvaart Dienst weer formeel opgericht en ressorteerden de overgebleven toestellen direct onder de MLD (zie Categorie 4. MLD).
| Registratiegegevens Consolidated PBY-4 Catalina: | |||||||
| Registratie | Constructienr. | Datum in dienst | Datum uit dienst | Opmerkingen | |||
| Y- 3 | 02-03-1942 | 07-03-1942 | Op 02-03-1942 hadden de Amerikanen van de USN VP-22 een PBY-4 (P-3) achtergelaten in Tjilatjap. Door de MLD gerepareerd, als Y-3, en overgevlogen naar Australië. Op 07-03-1942 teruggegeven aan de USN | ||||
.
| Registratiegegevens Consolidated PBY-5 Catalina (MLD): | ||||||||
| Registratie | Tweede Registratie | Constructienr. | RAF-serial | Code | Datum in dienst | Datum uit dienst | Opmerkingen | |
| Y-38 | 232 | 03-09-1941 | 09-02-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Noodlanding Westervaarwater, zonk op 09-02-1942 tijdens een bergingspoging |
||||
| Y-39 | 241 | 03-09-1941 | Contractdatum 11-10-1940. Vliegschool Morokrembangan en is mogelijk door eigen mensen vernield. |
|||||
| Y-40 | 249 | 11-09-1941 | 03-02-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Neergeschoten, Madoera door Japanse vliegtuigen tijdens een instructievlucht. |
||||
| Y-41 | 260 | 11-09-1941 | Contractdatum 11-10-1940. Vliegschool Morokrembangan; wellicht januari 1942 overgedragen naar US Navy VP-22 tijdelijk geplaatst op Ambon ? |
|||||
| Y-42 | 266 | 11-09-1941 ? | feb 1942 | Contractdatum 11-10-1940. wellicht januari 1942 overgedragen naar US Navy VP-22 tijdelijk geplaatsts op Ambon ? Uit de restanten van de MLD Cat. (Y-42?) en de USN 22-P-12 is vervolgens eind februari 1942 de USN P-46 opgebouwd. | ||||
| Y-43 | 276 | 23-09-1941 | Contractdatum 11-10-1940; wellicht januari 1942 overgedragen naar US Navy VP-22 tijdelijk geplaatst op Ambon ? |
|||||
| Y-44 | 293 | 23-09-1941 | 05-12-1941 | Contractdatum 11-10-1940. Verongelukt bij Tandjong Pandan | ||||
| Y-45 | 298 | A | 23-09-1941 | 25-12-1945 | Contractdatum 11-10-1940. Uitgeweken naar Australië maart 1942, naar Rathmines; overgevlogen naar Ceylon en dienst gedaan bij squadron 321 (Ceylon). Gesloopt | |||
| Y-46 | 301 | 08-10-1941 | 08-12-1941 | Contractdatum 11-10-1940; schade te Priok, niet hersteld?? of wellicht wel hersteld en januari 1942 overgedragen naar US Navy VP-22 tijdelijk geplaatst op Ambon ? |
||||
| Y-47 | 303 | 08-10-1941 | 23-02-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Verongelukt bij Marine Vliegkamp Pontianak / Priok ? en verbrand | ||||
| Y-48 | 306 | 8-10-1941 | 03-03-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Vernield Marine Vliegkamp Pontianak | ||||
| Y-49 | 308 | B | 12-10-1941 | dec 1943 | Contractdatum 11-10-1940; Uitgeweken naar Australië maart 1942, naar Rathmines; overgevlogen naar Ceylon en dienst gedaan bij squadron 321 (Ceylon); beschadigd Madras ? | |||
| Y-50 | 311 | 16-01-1942 | feb 1942 | Contractdatum 11-10-1940; verloren na Japanse actie Morokrembangan?? of wellicht januari 1942 overgedragen naar US Navy VP-22 ? |
||||
| Y-51 | 315 | 12-10-1941 | 21-01-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Gezonken Barito rivier na beschieting door Japanse toestellen | ||||
| Y-52 | 320 | 16-10-1941 | 04-12-1941 | Contractdatum 11-10-1940. RAF, Singapore | ||||
| Y-53 | 326 | 16-10-1941 | 04-12-1941 | Contractdatum 11-10-1940. RAF, Singapore | ||||
| Y-54 | 330 | 16-10-1941 | 4-12-1941 | Contractdatum 11-10-1940. RAF, Singapore | ||||
| Y-55 | C | 336 | 03-11-1941 | mei 1944 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan bij squadron 321 (Ceylon). Gesloopt, Ceylon | |||
| Y-56 | D | 340 | 03-11-1941 | feb 1945 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan bij squadron 321 (Ceylon). Gesloopt, Ceylon | |||
| Y-57 | E | 344 | 03-11-1941 | dec 1945 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan bij squadron 321 (Ceylon of Australië ?). Gesloopt dec 1945 Marine Vliegkamp Morokrembangan voor onderdelen | |||
| Y-58 | 348 | 03-11-1941 | 11-01-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Gezonken bij Kema ? | ||||
| Y-59 | 351 | 09-11-1941 | 03-03-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Gezonken bij Broome door Japanse luchtaanval |
||||
| Y-60 | 352 | 03-03-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Gezonken bij Broome door Japanse luchtaanval |
|||||
| Y-61 | 353 | 09-11-1941 | 03-02-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Vernield Japans bombardement van Marine Vliegkamp Morokrembangan | ||||
| Y-62 | F | 355 | 15-11-1941 | 23-10-1945 | Contractdatum 11-10-1940. Uitgeweken naar Australië maart 1942 te Rathmines; overgevlogen naar Ceylon en dienst gedaan bij squadron 321 (Ceylon). Afgeschreven Marinevliegkamp Biak na landingsongeval | |||
| Y-63 | 358 | 15-11-1941 | 27-02-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Neergeschoten bij Noordbroeder | ||||
| Y-64 | G | 361 | 15-11-1941 | ?? | Contractdatum 11-10-1940; juni 1945 gesloopt China Bay ? | |||
| Y-65 | 363 | 02-12-1941 | 27-02-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Afgeschreven na luchtgevecht, Tjilatjap | ||||
| Y-66 | 367 | 02-12-1941 | 04-03-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Vernield bombardement van Tjilatjap | ||||
| Y-67 | 369 | 02-12-1941 | 03-03-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Gezonken bij Broome door Japanse luchtaanval |
||||
| Y-68 | 372 | 07-12-1941 | 07-12-1941 | Contractdatum 11-10-1940. Vernield Japans bombardement van Pearl Harbor bij begin oorlog in de Verre Oost | ||||
| Y-69 | P-69 | 376 | H | feb 1942 | 1947 | Contractdatum 11-10-1940. Uitgeweken naar Australië maart 1942 te Rathmines; overgevlogen naar Ceylon en dienst gedaan bij squadron 321 (Ceylon). |
||
| Y-70 | 378 | 27-12-1941 | 03-03-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Gezonken bij Broome door Japanse luchtaanval |
||||
| Y-71 | 381 | 08-01-1942 | 08-11-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Uitgeweken naar Australië maart 1942 te Rathmines; overgevlogen naar Ceylon en dienst gedaan bij squadron 321 (Ceylon). Noodlanding Lake Bangalore | ||||
| Y-72 | 385 | 16-01-1942 | 05-02-1942 | Contractdatum 11-10-1940. Neergeschoten bij Waroe ?? | ||||
| Y-73 | 388 | 16-01-1942 | ?? | Contractdatum 11-10-1940. | ||||
| Y-86 | P-86 , 16-86 |
8396 | U | 16-04-1943 | 08-01-1949 | Gesloopt later op Marinevliegkamp Biak | ||
| Y-87 | P-87 | 8397 | V | 16-04-1943 | 13-10-1946 | Verongelukt bij Woendi en afgeschreven. | ||
.
| Registratiegegevens Consolidated PBY-5A Catalina "amfibie" (MLD): | |||||||
| Registratie | Tweede Registratie | Fisc.Year-no. | Constructie-nummer | Code | Datum in dienst | Datum uit dienst | Opmerkingen |
| Y-74 | 837 | J | 02-09-1942 | 1946 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan op Ceylon (squadron 321), Nederlands-Indië en Nederlands Nieuw Guinea. Gesloopt Marinevliegkamp MVKM ? | ||
| Y-75 | P-75 | 838 | K | 09-09-1942 | 14-02-1952 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan op Ceylon (squadron 321), Nederlands-Indië en Nederlands Nieuw Guinea. Gesloopt Marinevliegkamp Biak MVKB | |
| Y-76 | P-76 | 839 | L | 09-09-1942 | 28-01-1952 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan op Ceylon (squadron 321), Nederlands-Indië en Nederlands Nieuw Guinea. Gesloopt Marinevliegkamp Biak | |
| Y-77 | P-77 | 840 | M | 13-09-1942 | 11-01-1952 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan op Ceylon (squadron 321), Nederlands-Indië en Nederlands Nieuw Guinea. Gesloopt Marinevliegkamp Biak | |
| Y-78 | 841 | N | 16-09-1942 | 07-12-1943 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan op Ceylon (squadron 321). Op 7 december 1943 verloren gegaan in zee bij Elephant Point aan de oostkust van Ceylon |
||
| Y-79 | P-79; P-217 | 842 | O | 13-09-1942 | 12-08-1957 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan op Ceylon (squadron 321), Nederlands-Indië en Nederlands Nieuw Guinea. Na het groot onderhoud in 1953 omgenummerd om beter in de dan lopende serie te passen.. MLD Monument Marinevliegkamp Biak en voor de overdracht van Nederland | |
| Y-80 | 843 | P | 22-09-1942 | ?? | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan op Ceylon (squadron 321). Medio 1945 gesloopt, Brits-Indië | ||
| Y-81 | 844 | 23-09-1942 | 26-03-1943 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan op Ceylon (squadron 321). Vernield te Somaliland bij hangaarbrand | |||
| Y-82 | P-82 | 845 | Q | 26-09-1942 | 28-12-1950 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan op Ceylon (squadron 321), Nederlands-Indië en Nederlands Nieuw Guinea. Verongelukt bij Seroei | |
| Y-83 | P-83; P-218 | 846 | R | 27-09-1942 | 15-06-1957 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan op Ceylon (squadron 321), Nederlands -Indië en Nederlands Nieuw Guinea. Na het groot onderhoud in 1953 omgenummerd om beter in de dan lopende serie te passen. Gesloopt Marinevliegkamp Biak | |
| Y-84 | 847 | S | 30-9-1942 | 25-08-1943 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan op Ceylon (squadron 321). Noodlanding Kaap Agulhas | ||
| Y-85 | P-85; P-219 | 848 | T | 20-11-1942 | 30-10-1954 | Contractdatum 11-10-1940. Heeft dienst gedaan op Ceylon (squadron 321), Nederlands -Indië en Nederlands Nieuw Guinea. Na het groot onderhoud in 1953 omgenummerd om beter in de dan lopende serie te passen.; Verbrand Marinevliegkamp Biak | |
....
| Registratiegegevens Boeing Canada PB2B-1 Catalina mk IV.B (MLD): | |||||||
| Registratie | Tweede Registratie | Constructie-nummer | RAF-serial | Code | Datum in dienst | Datum uit dienst | Opmerkingen |
| Y-88 |
1e regi | JX315 | W | 09-05-1944 | 04-02-1945 | In bruikleen van de RAF. Teruggegeven bij de komst van de Liberators. Heeft dienst gedaan op Ceylon, (squadron 321). Terug aan RAF feb 1945. | |
| Y-89 | JX313 | X | 14-05-1944 | 04-02-1945 | In bruikleen van de RAF. Teruggegeven bij de komst van de Liberators. He toestel heeft dienst gedaan op Ceylon, (squadron 321). Terug aan RAF feb 1945. | ||
| Y-90 | JX294 | Y | 16-05-1944 | 04-02-1945 | In bruikleen van de RAF. Teruggegeven bij de komst van de Liberators. Heeft dienst gedaan op Ceylon, (squadron 321). Terug aan RAF feb 1945. | ||
| Y-91 | JX272 | Z | 07-07-1944 | 04-02-1945 | In bruikleen van de RAF. Teruggegeven bij de komst van de Liberators. Heeft dienst gedaan op Ceylon, (squadron 321). Terug naar RAF feb 1945. | ||
| Y-92 | JX360 | B | 26-07-1944 | 01-11-1944 | In bruikleen van de RAF. Teruggegeven bij de komst van de Liberators. Heeft dienst gedaan op Ceylon, (squadron 321). Terug naar RAF nov 1944. | ||
| Y-93 | JX365 | N | 29-07-1944 | 01-11-1944 | In bruikleen van de RAF. Teruggegeven bij de komst van de Liberators. Heeft dienst gedaan op Ceylon, (squadron 321). Terug naar RAF nov 1944. | ||
Opmerking: de andere Y- regi's staan in het artikel Categorie 4. MLD (ook de referenties)
De inhoud voor het eerst opgesteld door M.de Vreeze en W.Jonker zomer 2004 (op oude IPMS website)