5. ML-KNIL Curtiss P-40

Cat 5.  ML-KNIL

Veruit de meeste van de 140 voor de ML-KNIL bestelde P-40E kisten kwamen in 1942 te laat voor Indië, maar een beperkt aantal werd nog vliegklaar gemaakt voordat de capitulatie van Indië op 8 maart 1942 een triest feit was. (Wel zijn er Amerikanen ook aanwezig met USAAC P-40 toestellen). 

 -------------------------------------

(bijdrage van Wilko Jonker met aanvullingen door Meindert de Vreeze):

P-40 Warhawk en de dreigende oorlog in het Verre Oosten

De uitgeweken Nederlandse regering in Engeland probeerde middels de Netherlands Purchasing Commission te New York voor de verdediging van Nederlands-Indië diverse vliegtuigen te verkrijgen. Zo werden er "140 stuks" P-40E besteld, maar dit werd niet gehonoreerd vanwege de enorme vraag elders (waarschijnlijke reservering registraties in de C-32xx serie) .

Wat ging er vooraf?

Na de aanval 7 december 1941 op Pearl Harbour was de oorlog in het Verre Oosten losgebarsten. De Japanse opmars zuidwaarts was in volle gang. Door de Amerikanen werd besloten versneld vliegtuigen bestemd voor andere geallieerde landen alsnog naar Nederlands-Indië te verschepen. Een beperkte hoeveelheid Amerikaanse USAAC/ USAAF P-40's was al begin februari 1942 op Oost-Java gestationeerd en had aan luchtgevechten deelgenomen boven Ngoro en Soerabaja. Aanvoer van versterkingen door de lucht was ondertussen erg moeilijk geworden. Japan had eind februari 1942 Bali veroverd en voerde landingen uit op Timor. Daarmee dreigden ze de verbinding af te snijden tussen Australië en Java. De eilanden zouden voor tussenstops worden gebruikt, zoals ferry flights van additionele P-40's van de USAAC (waarvan er al meer dan tien verloren waren gegaan bij een Japanse luchtaanval op Bali en doordat Amerikaanse piloten op een keer het Balinese vliegveld Denpassar niet konden vinden!).

Per schip volgden zendingen. Vanuit de Australische marinehaven Fremantle nabij Perth werden 32 vliegklare USAAC P-40E's aan boord van de vliegtuigtender USS Langley verscheept naar Java bestemd voor de USAAC/ USAAF voor de strijd tegen de Jappen. Voor de ML-KNIL waren 27 P-40E toestellen in kratten aan boord van het vrachtschip Sea Witch iets eerder vanuit het zuid-Australische Adelaide naar Indië gezonden.

Op 27 februari naderden de Langley en Sea Witch de Javaanse zuidkust. De Langley werd ontdekt door de Japanse vijand, getorpedeerd en ging verloren. Het was dezelfde dag waarop de voor de Koninklijke Marine en de Geallieerden zo fatale zeeslag in de Javazee plaats vond.

Het schip Sea Witch kwam wel op 28 februari 1942 behouden aan in de haven van Tjilatjap aan de zuidkust van Java. Vervolgens werden per trein direct 15 P-40E jagers naar de Technische Dienst in Bandoeng vervoerd en de resterende 12 naar de TD in Tasikmalaja. De toestellen werden niet toebedeeld aan de ML-KNIL maar waren bedoeld voor het Royal Air Force no.605 squadron. Sommige bronnen suggereren ook aan de ML-KNIL-afdeling 2Vl.G - IV. Men probeerde zo snel mogelijk de kisten klaar te krijgen en de assemblage werd door twee ploegen uitgevoerd, die elkaar om de twaalf uur aflosten. Hierbij werd TD-personeel van de ML-KNIL, grondpersoneel van de civiele KNILM en ook een aantal vliegtuigmakers van de MLD ingezet.

De Japanse opmars viel niet te stuiten. De vernieling van eigen vliegvelden, haven- en olie-installaties was nu in volle gang om te voorkomen dat ze intact in Japanse handen vielen. Ook was de evacuatie begonnen van burger- en militair personeel naar Australië. (Ook de USAAC vertrok op 4 maart met het restant van zijn vliegtuigen van Java richting Australië).

Waarschijnlijk waren 4 toestellen gereed waarvan 3 toestellen vliegklaar op Andir (nabij Bandoeng) op 7 maart 1942, één dag voor capitulatie;  Twee kisten vlogen er naar Pameungpeuk en 1 terug naar Andir voor motorreparatie. Er werd opdracht gegeven de P-40 toestellen onklaar te maken en op de avond van dezelfde dag door ML-personeel 'zonder rook en vuur', zoals de opdracht luidde, met behulp van bijlen en voorhamers vernield.

Op 8 maart 1942 capituleert het overzeese Nederlands-Indische gebiedsdeel. De Nederlandse ML-KNIL P-40E toestellen hebben in feite dus nooit aan gevechtsacties in Indië zelf deelgenomen. Waarschijnlijk zijn er toch 4 kisten redelijk onbeschadigd in Japanse handen gevallen.

Ondertussen was ook onderweg vanuit de Verenigde Staten van Amerika aan boord van een ander schip, de Bantam, met 18 additionele "lend-lease" P-40E toestellen voor de ML-KNIL. Dit schip week logischerwijs april 1942 direct uit naar Australië en de kisten overgedragen naar de USAAF/ USAAC aldaar en het Australische RAAF.

Oorlogsoperaties bij no.120 squadron NEI in het Verre Oosten
67 stuks met regi C3-500 t/m C3-566

Het NEI no.120 jachtvliegsquadron werd, meer dan een jaar na de val van Nederlands Indië, op 10 december 1943 opgericht in Canberra, Australië. (een 3 maanden eerder administratief opgericht no.119 NEI bommenwerpersquadron werd niet gerealiseerd en opgeheven). Dit was mogelijk nadat de eerste lichting jachtvliegers vanuit RNMFS Jackson USA in Australië arriveerde. Tussen eind december 1943 en half januari 1944 arriveerden per schip de eerste Curtiss P-40N Warhawks onder Lend-Lease-voorwaarden in Australië. Een aantal was voor de RAAF oorspronkelijk waren bestemd maar toegewezen door het geallieerde bevel aan het no.120 squadron NEI, nu vliegend vanaf Canberra, Australië. Eind januari 1944 had men de beschikking over 24 stuks P-40N-20CU met een Allison V1710 motor.

Eerst werd een RAAF een trainingsprogramma afgewerkt in het bij Canberra nabije Mildurra. De bedoeling was dat vervolgens Batchelor, de thuisbasis van no.18 NEI squadron met de B-25's, de bestemming van no.120 NEI jachtsquadron zou worden. Dit werd dit in maart 1944 gewijzigd in Merauke op Nieuw-Guinea. Vanwege een alarm dat een grote Japanse vloot onderweg was voor een aanval op West-Australië werd opdracht gegeven snel te vertrekken naar de RAAF base Potshot nabij de kust van mid-west Australië (ook een aantal NEI B-25's werden erheen gezonden). Het was een barre tocht er naar  toe te vliegen al vlogen vaak de B-25's voorop als navigatiehulp. Het was loos alarm en na een maand vloog men weer terug naar Mildura maar verdwaalden twee P-40 vliegers in een zandstorm en moesten springen.

Mid-april 1944 volgde de overplaatsing van duizenden kilometers van het jachtsquadron naar vliegveld Mopah dat was aangelegd nabij het plaatsje Merauke aan de zuid-oost mangrove kust van Nederlands Papua Nieuw-Guinea. De vliegtuigen met de vliegers door de lucht maar de verplaatsing van het grondpersoneel en uitrusting ging per schip langs de Australische oostkust. Het gebied rond Merauke bleef overigens gedurende de hele oorlog onder Nederlands (en Geallieerd) gezag. De Japanners voerden wel regelmatig luchtaanvallen uit maar hadden ze verder geen interesse het gebied in te nemen. Het veld nabij Merauke werd gebruikt  nu door no. 120 NEI en andere Geallieerde squadrons om de Torres Strait te verdedigen. Het gebied maakte navigeren erg lastig en gevaarlijk met de hoge bergen en onbekend gebied.

Eind april was het squadron zover dat men de taak van een RAAF P-40 squadron kon overnemen. Op 5 juli 1944 kon de eerste oorlogsactie worden uitgevoerd vanuit Merauke. Zes toestellen voerden o.a. een aanval uit op Japero, bij Timaka. Vanaf oktober 1944 werd het rustiger in het gebied. Vandaar dat men verzocht intensiever mee te gaan doen met de Geallieerden die meer naar het westen aan het vliegen waren. Dat ging gebeuren en de laatste maanden van 1944 en de eerste maanden van 1945 werden geregeld vliegers met hun P-40's gedetacheerd op Noemfoer als onderdeel van een Australisch RAAF wing. Vanaf mei 1945 werden vele, succesvolle aanvalsvluchten op doelen in Vogelkop, Ceram of de Banda-eilanden uitgevoerd op Japanse stellingen maar werden wel verliezen geleden. De opmars van de Geallieerden vorderde en op 26 april 1944 werd de stad Hollandia bevrijd en en het hoofdkwartier van de Amerikaanse generaal MacArthur. (Tussen Hollandia, Merauke en Australië kwam een intensiever transportverkeer op gang waarbij zelfs aan de Nederlanders mid-november 1944 een RAAF Wirraway "A20-11" werd uitgeleend die echter na twee weken al een noodlanding moest maken). Begin februari 1945 werd het no. 120 NEI "non-operationeel gesteld" en maakten de Geallieerden geen haast het een nieuwe opdracht met de P-40's te geven. Maar no. 120 NEI jachtsquadron ging weer oorlogsmissies vliegen tezamen met RAAF squadrons tegen de Japanners vanuit Biak op Nederlands Papua Nieuw-Guinea. Het squadron arriveerde mei 1945 via een omweg met de resterende P-40's op Biak dat ook veel betere voorzieningen had. Men ging snel weer deelnemen aan acties. Bij een aanval op een Japans radiobaken nabij Manokwari 1 augustus 1945 gingen 3 ? P-40's verloren en op 11 augustus nog een kist. Een paar dagen later was VJ-day met de overgave van Japan na de Amerikaanse atoombomaanvallen op Hiroshima en Nagasaki.

Na de oorlog
Na de oorlog veel kisten in de serie regi J-300 t/m J-366 (??)
P-40N toestellen; 35 stuks, en wel de P40N-20/35-CU met de naam Kittyhawk IV; ze werden gebruikt tot juli 1950 bij ML-KNIL; ??

Na beeindiging van de Tweede Wereldoorlog en de overgave van Japan op "Victory day" 15 augustus 1945 had het no.120 squadron nog 37 P-40N toestellen over van de 67 die men gedurende de oorlog had ontvangen. Men stond nog onder RAAF-bevel en bleef (zoals hiervoor beschreven) gestationeerd op Biak op Nederlands Papua Nieuw-Guinea. De ML-KNIL was er formeel nog steeds.Ondertussen was om geïnterneerde burgers en militairen te vervoeren de RAPWI ("Rescue of Allied prisoners of War and Internees") opgezet. Om politieke redenen werd echter geen toestemming verleend aan no.120 NEI om naar Java te vertrekken. Aanvankelijk werd nog wat patrouilles gevlogen om de naleving van het bestand met Japan te controleren maar dit was al gauw over. Na verloop van tijd sloeg de verveling toe en werden, onder andere als tijdverdrijf, de Amerikaanse dumps afgestroopt op zoek naar bruikbaar materiaal. Zo'n 26 kisten werden overgenomen uit Amerikaanse dumps en de oude "lend-lease" kisten gingen zogeheten "retour". Het RAAF-personeel werd ook gedemobiliseerd en vervangen door oorlogsvrijwilligers en gerepatrieerde, vaak uitgeputte krijgsgevangenen.

Eind 1945 wilde men no.120 squadron met de P-40 kisten overbrengen naar het Indische Balikpapan, waar no.18 squadron reeds aanwezig was. Voor transport van het grondmaterieel was begin december het schip ms. Japara gearriveerd, maar deze bleek onvoldoende ruimte te hebben om al het verzamelde materiaal te kunnen vervoeren. Kort na vertrek van de ms.  Japara richting Batavia, werd het vertrek van personeel en vliegtuigen toch weer geannuleerd want men kreeg van de Britse autoriteiten geen toestemming om in Batavia te ontschepen. Hierdoor zat het squadron weer zonder grondmaterieel en werd opnieuw begonnen met verzamelen van gedumpt materiaal. Pas in maart 1946 kwam de toestemming om naar Java overgebracht te worden en in april 1946 kon het no.120 squadron naar Perak bij Soerabaja worden overgebracht om een Engels squadron af te lossen.

Ondertussen staken Indonesische nationalisten de kop op die onafhankelijkheid wilden. De Engelsen waren daarvoor ook al regelmatig in conflict geraakt met Indonesische opstandelingen, die vaak werden gesteund door gedeserteerde Japanners. De P-40 Kittyhawks van de ML-KNIL werden vanaf nu ook ingezet, o.a voor verkenningen en zo werden ook vier toestellen op Bali gestationeerd. Door gebrek van onderdelen en vakkundig personeel was de inzetbaarheid van de kisten beperkt.

In oktober 1946 kwamen ook de Fireflies van door no.860 squadron MLD aan en vertrok het no.120 squadron zelf naar Kalibanteng, wel bleef ter overbrugging van de opwerkperiode een patrouille van no.120 squadron achter tot eind januari 1947. Vanaf Kalibanteng werden regelmatig patrouilles en ondersteuningsvluchten gemaakt tegen Indonesische opstandelingen.

Tijdens de 1e politionele actie, op 21 juli 1947, werd het no.120 squadron ingezet bij operatie "Pelikaan", de P-40 toestellen vielen de vijandelijke AURI toestellen aan op o.a. de vliegvelden Magoewo, Panasan (Solo) en Maospati, diep in Republikeins gebied. Ook verleende het squadron steun aan de opmars van de troepen van de T-Brigade, en voerde het voorts vele verkenningen uit.Tijdens de 1e politionele actie werden zo'n tweehonderdvijftig sorties gevlogen.

Eind 1947 ging no.120 squadron naar Andir (Bandoeng). De P-40 toestellen begonnen nu wel erg oud en versleten de raken en de Technische Dienst had er de handen vol aan. Het voordeel hiervan was dat daar zowel de technische faciliteiten en het personeel voorhanden was om de verouderde P-40's te kunnen onderhouden. Veel operationele vluchten werden er niet meer gevlogen. In het tweede helft van 1947 werd het squadron op Andir belast met de opleiding tot jachtvlieger.

September 1947 werd nog het Operationeel Oefen Centrum opgezet met ook 3 P-40 kisten. In januari 1948 volgde verplaatsing van no.120 squadron naar Andir bij Bandung. Al snel daarna werd een groot deel van de taak van no.120 squadron overgenomen door het no.322 squadron uitgerust met Spitfires. In de loop van 1948 werden een aantal P-40s afgeschreven of gekannibaliseerd. November 1948 was de sterkte van no.120 squadron nog slechts 9 Curtiss kisten; het totale bestand P-40's was 19 stuks, waarvan een bij de PVA (Photo Verkennings Afdeling).

Gedurende de tweede Politionele Actie tussen 19 december en 5 januari 1948 werden een groot aantal vluchten uitgevoerd. Zo nam men deel aan de luchtlandingsoperatie op Magoewo. Voor de "dropping" van de Para's werd het vliegveld hevig door o.a. het squadron gemitrailleerd. Verder werden er vele verkenningen gevlogen en verleende het steun bij de opmars van de grondtroepen. In deze periode gingen vier machines verloren. Saillant is dat ondanks het oude materieel er toch de meeste uren werd gevlogen van alle drie jachtvliegsquadrons. Tussen april en juli 1949 werden de toestellen eindelijk vervangen door de lang verwachte P-51 Mustangs, eind 1948 waren de eerste conversie trainingen hiervoor al gestart.

Vanaf 1949 gaan de resterende toestellen naar een opleidingsschool GOS en volgt overdracht naar de Indonesische AURI. Echter, na juli 1949 was geen enkele P-40 meer operationeel. Op 10 juni 1950 werd het no.120 squadron opgeheven en het materieel overgedragen aan de Indonesische AURI.

Indische P-40N. Foto: collectie H.Blankwaardt via S. Sweers (used with permission)

Foto: Defensie voorlichtingscentrum / Ministerie van Defensie (used with permission). P-40N, de "WamBam"

Foto: Defensie voorlichtingscentrum / Ministerie van Defensie (used with permission)

Mooie opname van de J-332 die een noodlanding maakte op 13-04-1943 bij Solo. Foto: dhr. van de Burgt via Nationaal Archief (used with permission)

Opmerking: P-40N toestellen; 35 stuks, en wel de P40N-20/35-CU met de naam Kittyhawk IV;

de kolom "Datum in Dienst" is een benadering wanneer het betreffende toestel in de sterkte van ML-KNIL 120^e squadron vanaf 1943 werd opgenomen. Augustus 1947 kregen kisten in dienst een nieuwe registratie.  

 Bronnen o.a. [B36] Ward, [W4] NedWeb , [B1] MIP 1979-3 / 1986-1 / 2000-3  , [L2] Jonker  (zie ook literatuur opgave op INFO pagina).

Aanvullingen en correcties welkom! Gebruik het NedMil Contactformulier...

Deze inhoud voor het eerst opgesteld door Wilko Jonker en Meindert de Vreeze zomer 2004 (op de oude IPMS website)