INFO Fokker F.27 Friendship (F-27)

...

Informatie:

De F-27 werd als civiel toestel na de oorlog ontworpen en gebouwd door Fokker en werd een zeer groot succes. Prototype vloog 24 november 1955. Uitgerust met turboprops en gelijmde verbindingen wat nieuw voor die tijd was. Fokker voorzag een grote markt omdat veel oorlogse DC-3 toestellen vervangen moesten worden. Het prototype was korter met een cabine voor 28 passagiers maar de mk.100 had een cabine voor 32 passagiers die 80 cm langer was.  Het productietype mk.100 met RR Dart 511 motoren vloog maart 1958 maar de eerste airline Air Lingus kreeg het toestel december 1958.

De mk.500 vloog november 1967 en de mk.600 november 1968. De F-27 werd het meest verkochte toestel in zijn klasse en er waren diverse varianten. Fairchild USA bouwde de F-27 in licentie als FH-227 met 205 toestellen daar gebouwd.  

Er waren ook Fokker F-27 militaire varianten met allerlei apparatuur en voor paratrooper vervoer met een ander cabine interieur. Deze stond bekend als de "Troopship".  

( artikel van Meindert de Vreeze )

Overzicht Fokker versies:

 F-27 prototypes:

 "F-1"  (constructie nummer 10101):  korte romp lengte van 22,30 m en met een cabine voor 28 passagiers; Dart 6 Mk-507 motoren en props van 3,0 m diameter. Registratie PH-NIV met een blauw-wit schema. het toestel bleek wat staartlastig, dus werd de romp verlengd. Verder had het nog double slotted flaps, maar die waren weinig effectief. Men deed nog een modificatie met een verdere klepuitslag gekoppeld aan de stand van het stabilo. Ze bleven echter weinig effectief en werden dan ook vervangen door enkele flaps bij de F-27 productie versies. Het vloog van maart 1956 tot 1958 vervolgens met een Dart Mk-511 en vanaf 1958 tot juni 1961 met de Dart Mk-528 motor. Na 8 juni 1961 werd het uit dienst gesteld, delen gingen later nog naar de TH Delft.

De "F-2" (c/n 10103) en de "F-4" (c/n 10104) waren test objecten voor sterkte proeven in de Fokker fabriekshallen.

"F-3" (c/n 10102) :  tweede vliegende prototype PH-NVF vloog 29 januari 1957 met Rolls Royce Dart 6 Mk-511 motoren en propeller 3,60 meter diameter. Romp was al 90 cm langer dan de "F-1" gemaakt. Het had een rood-wit schema. Werd ook gebruikt voor ijsbestrijdingstesten, drukcabine testsen en het geven van demo's. Later werd ook de langere radarneus aangebracht en proeven gedaan met brandstoftanks onder de vleugel. Er waren wat ongevallen waarbij de kist op zijn rompbuik moest landen na storingen in het onderstel. Deze noodlandingen gingen goed waardoor dus bleek dat een hoogdekker toch wel zijn voordelen had. Het werd, na te zijn voorzien van een nieuwe onderhuid, uitgeleend aan het Duitse LTU. Begin 1962 werd het uitgeleend aan de Luxair maar daarna verkocht aan de LTU..  

Fairchild USA maakte ook een tweetal prototypes, de N1027 en N2027. De N1027 vloog 15 april 1958 o.l.v piloot Henson. Het FAA certificaat van luchtwaardigheid werd juli 1958 verleend.  

Fokker F-27 mk.100:
cabine voor 32 passagiers die 80 cm langer was dan het prototype. Deze cabine werd vanaf toen de basis. Dart R.Da.5 mk.511 motoren met 1600 pk en de enige versie met propeller met ronde tippen.  
Productietype mk.100 vloog maart 1958.
Er werd ook een kist tot mk.100M marine versie verbouwd.
Oorspronkelijk geen radar in de korte neus.
Totaal 85 stuks gebouwd.

F-27 mk.200:
eerste vlucht 20 september 1959.
Basis passagiersuitvoering met Rolls Royce Dart mk.528-7R motoren met 1900 pk. Invoering van propeller met rechte tippen en diameter 3,60 m (ook op vervolg versies). Lijkt verder erg uiterlijk op de mk.100 maar het vliegbereik was iets kleiner. Later werd het maximum startgewicht nog iets hoger.  
Totaal 115 gebouwd.  
De mk.200M was een marine uitvoering (15 stuks gebouwd)

 F-27 mk.300 combiplane:
 Vrachtversie van de mk.100 met vrachtdeur (178 x 233 cm) links voor in de romp en voorzien van versterkte vloer.
 Verder een verplaatsbaar vrachtschot in de cabine voor gebruik als combiplane. (3 gebouwd; 2 naar KLM, 1 LTU)

 F-27 mk.300M:
 Vracht versie is iets aangepaste mk.300 met brede schuifdeuren achterin romp met afmetingen 162 x 117 cm voor paradroppings. Verder voorzien van een grote deur voorin die naar boven scharniert. Verder was de vloer verstevigd. Kan worden voorzien van o.a. canvaszittingen voor militair transport.  
9 stuks gebouwd als mk.300M Troopship en bestemd voor Koninklijke Luchtmacht (KLu), geleverd vanaf oktober 1960. Voorzien van een de lange neus met de radar.  

F-27 mk.400 combiplane:
vracht versie van de mk.200 met grote vrachtdeur links voor en Dart mk.528 motoren.
Eerste vlucht 6 oktober 1961.
Totaal 18 gebouwd.  

F-27 mk.400M Troopship:
Militaire versie voor 45 parachutisten, 6000 kg vracht of 24 stretchers met 8 verpleegkundigen in canvas stoelen. Grote vrachtdeur en vergrootte paradrop deur achterin de romp als in 300M.  
Eerste vlucht 24 april 1965  
Totaal 79 gebouwd.

F-27 mk.400 Maritime :  Maritieme variant gebaseerd op de mk.400. Voorzien van een Dart met 2320 pk. Diverse systemen en Litton
zoekradar. Extra brandstoftanks en zoeklicht.  Eerste vlucht 25 maart 1976, maar Maritime proto was een verlengde mk.100 (c/n 10168).  
Hoog startgewicht van 20000 kg.

F-27 mk.400 Cargo versie:
Versie met camera's en apparatuur, vloog augustus 1973

F-27 mk.500 :
De enige langere variant van de F-27, gebaseerd op mk.400 met cabine die 1,5 m langer was (90 cm voor de vleugel en 60 cm achter de vleugel). Stond daardoor de staart ook wat hoger. Het onderstel werd ook wat gewijzigd. Dart Da.108 motoren van 1900 pk?
Eerste vlucht augustus 1973
Totaal 124 gebouwd.

F-27 mk.500M : Langere versie van de mk.400M maar nu voor 50 parachutisten , 6600 kg vracht of 30 stretchers.

F-27 mk.600 :  Versie van de mk.200 maar dan met grote vrachtdeur en een snel om te bouwen vrachtinterieur voor pallets. Ook mogelijkheid voor 44 passagiers.
Eerste vlucht 28 november 1968
Totaal 132 gebouwd.

FR-27 mk.700
Een mk.100 maar met sterkere vracht vloer, slechts 1 mk.1000 toestel verbouwd.

De Enforcer, KingBird, Sentinel en MS waren militaire varianten die niet gebouwd werden.  

Fairchild versies:
F-27A: gebaseerd op mk.200 (1958)
F-27B: Dart 6 met grote vrachtdeur en lijkend op mk.300  
F-27F: zakenversie met Dart Mk-529-7E motoren met 2190 pk. Luchtinlaatje nu bovenop de romp voor de staart.  
F-27J:  voor Allegheny Airlines: Dart Mk-532-7.  
F-27M (niet te verwarren met de Maritime): Dart Mk-536-7 met een wat grotere propeller met een diameter van 3,85 m. Dit gaf betere prestaties op hoogte voor de airline L.A.B. die in Bolivia vloog op hooggelegen velden.
FH-227: romp voor vleugel 2 meter langer en gebaseerd op de F-27J. Dart 7/532 motor.
FH-227B en C:  kregen grotere propellers
FH-227D: sterkere Dart Mk-532-7L motoren.  
FH-227E: als -D  , "Cargonaut" was een versie met vrachtdeur en langere romp. 

 Technische informatie Fokker F-27

 Vleugel: oppervlak 70 m2.
 Profiel NACA 64-121 wortel en profiel NACA 64-415 tip.
 Dihedral: 2,30 graden.
 Incidence: 3,30 graden.
 Single slotted kleppen.
 Aileron met trim tabs; aileronoppervlak: 3,51 m2  
 Pneumatische rubber de-icing.

 Romp: Stressed constructie met knik in de rompdoorsnede.  
 Staart: Pneumatische de-icing; stabilo spanwijdte: 9,75 m; oppervlak: 16 m2.
 Onderstel: Pneumatisch intreksysteem en remsysteem; spoorbreedte c/l:  7,20 m; wielbasis: 8.74 m (mk.500:  9,74 m).
 Motoren: diverse varianten van de Rolls Royce Dart turboprop straalmotoren.
 Propeller: Dowty Rotol constant speed prop.
 Brandstofcapaciteit: 5169 liter.  

 Gegevens F-27-mk.100  (eerste produktie versie):
 Lengte:  23,56 m  
 Spanwijdte:  29,00 m  
 Vleugeloppervlak: 70 m2
 Hoogte:  8,50 m  
 2 x Rolls Royce Dart 514-7 motoren van 1670 pk met propeller van 3,30 m (of 3,50 m??) diameter; ronde propeller tips .
 Leeggewicht: 10247 kg
 Max startgewicht: 18350 kg
 Kruissnelheid: 420 km/u op 6000 m hoogte
 Cabine 40 passagiers
 single slotted flaps standaard nu.
 (meestal geen radar in de neus)

 Gegevens F-27-mk.200  :
 Lengte:  23,56 m
 Spanwijdte:  29,00 m  
 Vleugeloppervlak: 70 m2
 Hoogte:  8,50 m  
 2 x Rolls Royce Dart 528  motoren van 2280 pk met propeller 3,60 m diameter
 Leeggewicht: 11159 kg
 Max startgewicht: 20412 kg
 Max snelheid:  480 km/u op 6000 m hoogte
 Kruissnelheid: 430 km/u op 6000 m hoogte
 Plafond: 9000 m
 Vliegbereik ongeveer   1930 km
 Startlengte zo rond de 710 m bij 18000 kg gewicht op zeeniveau
 Landingslengte zo rond de 580 m op 17000 hg gewicht/ zeeniveau
 Geen bewapening en normaal 3 bemanningsleden in de cockpit;
 cabine voor 44 passagiers

 Gegevens F-27-mk.500 :
 Lengte:  25,06 m   (langere romp)
 Spanwijdte:  29,00 m  
 Vleugeloppervlak: 70 m2
 Hoogte:  8,71 m  (staart wat hoger getild door langere romp)
 2 x Rolls Royce Dart 536-7 motoren van 2140 pk op de propeller
 Leeggewicht: 12303 kg
 Max startgewicht: 20411 kg
 Kruissnelheid:  421 km/u op 6000 m hoogte
 Plafond: 9000 m
 Vliegbereik ongeveer   1315 km
 cabine voor 52 passagiers

 Gegevens Fairchild FH-227:
 Lengte:  25,50 m ; de langste romp van alle F-27 versies.
 Spanwijdte:  29,00 m  
 Vleugeloppervlak: 70 m2
 Hoogte:  8,41 m  
 2 x Rolls Royce Dart motoren (varieert van 2000 tot 2250 pk)
 Kruissnelheid:  430 km/u op 6000 m hoogte
 Vliegbereik ongeveer   1000 km
 cabine voor 54 passagiers

Algemene Historie F.27

( door Meindert de Vreeze )

Na de oorlog maakte de Fokker fabriek weer een herstart ondanks het feit dan Anthony Fokker al voor de Tweede Wereldoorlog was overleden en de fabrieken natuurlijk de nodige schade hadden opgelopen tijdens de talloze bombardementen in de oorlog. Tijdens de oorlog dwong de Duitse bezetter weliswaar af dat er Duitse toestellen en onderdelen werden gebouwd voor de luchtoorlog, maar een vliegtuig ontwerpen en bouwen was een ander verhaal.  
De Nederlandse Regering zag wel wat in een herstart van het oude glorieuze Fokker die voor de oorlog een grote partij was in de luchtvaart industrie.  Ondanks het feit dat er duizenden tweedehands surplus DC-3 toestellen aanwezig waren, werd toch gemeend bij Fokker dat er een markt was voor een zuinig modern propeller transportvliegtuig als opvolger van de DC-3 Dakota. Het ontwerpteam stond onder leiding van Ir. H.C van Meerten begon rond 1950 met studies. Uiteindelijk kwam men uit bij een hoogdekker met twee turboprops. Voordeel is dat de er voldoende ruimte en grondvrijheid is van de toe te passen grote propellers en ook dat bij noodlandingen er minder schade zou ontstaan. Alle brandstof zat in de vleugel en er was een vrij uitzicht vanuit de cabine. Van Fokker ontwerp 275 werden diverse studies gemaakt met diverse motoren zoals de A.S. Mamba zuigermotor of de verwachte turbine motor Rolls Royce Dart die op zichzelf al een revolutie was gezien zijn straalturbine aandrijving. Het beloofde echter een zeer betrouwbare motor te worden dat minder onderhoud zou vergen. In 1951 kreeg Fokker subsidie van het Nederlands Instituut Vliegtuigontwikkeling (NIV) dat was opgezet om de Nederlandse vliegtuigbouw te stimuleren. Men ging dus voortvarend te werk. Bij het Nationaal Luchtvaart laboratorium NLL (later NLR) werden windtunnelproeven gedaan.

De KLM had ook belangstelling om zijn vlieg-operaties efficïent uit te gaan voeren. Albert Plesman van de KLM kwam met het plan om, met de nodige voorbehoudens, de eerste F-27 toestellen te huren en uit te proberen. Fokker had natuurlijk liever gewoon een order, hoe klein ook. Maar met de NIV en KLM was er toch een positieve intentie dat de F-27 op de nodige belangstelling kon rekenen.

Fokker had ook plannen om in de F-27, naast het toepassen van een turboprop motor, een nieuwe revolutie in de vliegtuigbouw te ontketenen:  het lijmen van kritieke constructies, bekend onder de naam Redux Bonding. Dit was een door Aero Research ontwikkelde techniek in Engeland (Research Duxford=ReDux). Dat zou lagere gewichten geven dan geklinknagelde lichtmetalen constructies. Bovendien zou dit veel betere vermoeiings-eigenschappen geven al wist men natuurlijk nog niet hoe dat precies zou uitpakken. Verder wordt toegepast glasvezel versterkte kunststof in "niet primaire kritieke delen", o.a. in het cabine interieur. Verder werd gekozen voor luchtdruk (pneumatisch) om diverse systemen te bedienen zoals het onderstel en de remmen en ook de ijsbestrijding. Een dergelijk systeem was simpeler en betrouwbaarder.  

De studies van Fokker resulteerden erin dat het NIV in september 1953 toestemming gaf een prototype te gaan bouwen en constructieve test objecten.  

Het prototype van de F-27, de "F-1" met registratie PH-NIV,  maakte op 24 november 1955 de eerste vlucht met piloot Hugo Burgerhout. Het toestel was voorzien van Dart 6 Mk-507 motoren en propellers van 3,0 m diameter. Het vlieggedrag zag er goed uit behalve dan dat het toestel wat staartlastig bleek. Het had verder double slotted flaps, maar die waren niet zo effectief als voorzien. Al snel stapte men voor de andere F-27 kisten over naar de simpeler en lichtere single slotted flaps.  

Een volgend prototype werd vervolgens gebouwd en deze verschilde van de "F-1". Omdat de F-1 wat staartlastig bleek werd om de gewichtsbalans te verbeteren de romp voor de vleugel met 90 cm verlengd tussen spant 6675 en spant 7125 (later genoemd 6675A en spant 7125A). Een derde test kist, de "F-3 PH-NVF", vloog 29 januari 1957 voor het eerst en had Rolls Royce Dart 6 Mk-511 motoren met een wat grotere propeller, te weten met een 3,60 meter diameter. De F-3 werd ook gebruikt voor demo vluchten bij diverse maatschappijen en trok daar de nodige aandacht. Het werd zelfs in 1963 verkocht aan LTU. (na vele jaren is dit vliegtuig gerestaureerd weer terug bij de Fokker Heritage Trust!).

De prototypes kosten totaal zo'n 25 miljoen gulden welke door een lening van de Regering werd betaald. Voorjaar 1956 werd met de productie voorbereidingen van de F-27 begonnen. Bij de produktie werkte men samen met andere partners in Europa voor de fabricage van diverse componenten, zoals Breguet voor de romp, en Rolls Royce voor de motoren en Dowty voor het onderstel. De eindassemblage was op Fokker Schiphol. Met de nodige voortvarendheid ging de ontwikkeling door voor in eerste instantie luchtvaartmaatschappijen. Zo was Air Lingus een eerste klant. Er werden ook diverse variaties van de F-27 uitgedacht met gebruik als niet alleen als passagiers-, maar ook als vracht- en militair-vliegtuig. Gekozen werd voor de naam Friendship voor de civiele uitvoeringen en Troopship voor de militaire versies. Ondanks de wilde plannen werd uit kosten overwegingen toch wel het nodige gestandaardiseerd. Certificatie kostte ook wel de nodige tijd omdat de Amerikaanse certificeringsautoriteit met wat andere regelgeving kwam. Fokker wilde uiteraard een wereldwijde erkende certificering en op 29 oktober 1957 was het zover.  

Luchtvaartmaatschappijen waren al begonnen met het plaatsen van orders in 1956. Tot de eerste klanten behoorden Trans Australian Airlines (6 kisten), Braathens-SAFE (2) en Aer Lingus (6). Het Ierse Air Lingus kreeg ook het eerste productie vliegtuig, de "F-5" met serienummer 10105 dat voor het eerst vloog maart 1958 afgeleverd december 1958. Al snel volgden de eerste commercïele vluchten tussen Dublin en Parijs. De standaard cabine van een F-27 was voor 34 passagiers maar veel maatschappijen plaatsten al 44 tot later zelfs 48 stoelen in de cabine.  

Ook had Fairchild USA belangstelling om de F-27 in licentie te bouwen, met name voor de Amerikaanse markt. Er werd een contract getekend in 1956 met Fokker en deze F-27 versie verschilde met name in de systemen. Zo hadden ook een radarneus (die later ook door Fokker werd toegepast).  De eerste door Fairchild gemaakte F-27, de "N1027", vloog op 12 april 1958. Helaas was er een probleem met het pneumatische systeem en het landingsgestel klapte in elkaar. De bruikbare delen werden eraf gehaald en een tweede proto toestel gebouwd met dezelfde (!) registratie. De Fairchild F-27 werd gecertificeerd op 16 juli 1958 door de Amerikaanse luchtwaardigheidsautoriteit CAA (de latere FAA). West Coast Airline kreeg zijn eerste kist op 24 juli 1958.  

Toch begon men zich bij Fokker in Nederland wat zorgen te maken, want er kwamen geen vervolgorders voor de Friendship. Weliswaar had in 1958 Ansett Airlines zes mk.200 toestellen besteld maar veel meer zat er voorlopig niet in. De Nederlandse Regering besloot dan ook een aantal  kisten te bestellen voor de Koninklijke Luchtmacht. De order was voor 9 Troopships (mk.300M) voor met name vrachtvervoer en 3 Friendships (mk.100) met zitstoelen. De eerste mk.300M , de "C-4", van de KLu vloog op 17 augustus 1960. Overigens was niet de KLu de eerste klant voor een militaire F-27, dat waren de Filippijnen die als eerste een dergelijk toestel (c/n 10115) kreeg. Al snel volgden meerdere buitenlandse luchtmachten.  

Gelukkig kwamen er nu meer bestellingen binnen. De honderdste F-27 werd geleverd september 1962 aan Philippines Airlines en uiteindelijk waren er in 1965 meer dan 500 toestellen door Fokker en Fairchild verkocht. Daarbij had Fokker een uitgebreid servicenetwerk opgezet voor het ondersteunen van de operationele F-27 vloot.  

Het bleek in 1965 dat er in de Amerikaanse markt behoefte was voor en wat  grotere variant met extra stoelen. Fairchild verlengde zijn versie met 198 cm voor de vleugel zodat de cabine plaats kon bieden aan 56 passagiers. Deze versie werd bekend Fairchild Hiller FH-227 en had Dart Mk-532-7 motoren met een propeller van 3,45 meter diameter. Er werden toestellen verkocht aan o.a. Mohawk, Piedmont en Ozark.

Ook Fokker besloot de F-27 te verlengen, maar gekozen werd voor verlengingen van 90 cm voor de vleugel en 60 cm achter de vleugel. Deze versie werd de F-27 mk.500 met certificering in mei 1970 door de Amerikaanse FAA.

Van de F-27 waren nog allerlei variaties in cabines, motoren en dergelijke. Het toestel was echt het werkpaard geworden bij airlines en luchtmachten. Modificaties werden of bij Fokker of Fairchild gedaan maar ook door andere luchtvaartbedrijven. Zo werden er zelfs verbouwingen uitgevoerd tot blusvliegtuig bij het Canadese ConAir. De KLu verbouwde ook een kist ("C-8") met een lange F-104 Starfighter neus voor navigatie training. Deze had de bijnaam "Flipper". Ook Fairchild modiceerde ook nog heel wat aan hun F-27 en FH-227. (voor een varianten overzicht, zie boven).

Op het militaire gebied bleek er belangstelling midden jaren zeventig te ontstaan voor patrouillevliegtuigen voor boven kustwateren en dergelijke. Het Engelse Hawker was actief op die markt en waar ook Lockheed met zijn P-3 Orion actief was omdat er diverse Lockheed Neptunes over de wereld vervangen moesten worden. Fokker dacht met een maritieme F-27 een goedkoper alternatief te kunnen bieden. De F-27M werd ontwikkeld uitgerust met een zoekradar en allerlei apparatuur. Ook werd het voorzien van de sterkere Dart motor met 2320 pk. In 1976 was de F-27M genaamd Maritime gereed. De Nederlandse Staatssecretaris gaf in 1978 opdracht voor een onderzoek om te kijken of de Maritime geschikt zou zijn voor inzet vanaf de Nederlandse Antillen. Het resultaat was positief en in juni 1980 werden twee kisten besteld voor ongewapende maritieme operaties op de Antillen en welke werden ingezet en gevlogen door de KLu met ook Koninklijke Marine bemanningen. Het bleek dat er elders ook de nodige belangstelling inderdaad was en door Fokker werden Maritimes ook geleverd aan Spanje (3), Angola (1), Filippijnen (3), Thailand (3).  

Uiteindelijke was de Fokker F-27 was een groot succes. Het vestigde de naam van Fokker na de Tweede Wereldoorlog en de heropbouw. Bij Fokker werden uiteindelijk 580 F-27 toestellen gebouwd vanaf 1955 tot juni 1986 met serienummer 10692, F-592 de laatste. Fairchild bouwde uiteindelijk 128 F-27 en 78 FH-227.  

De Fokker 50 maakte vervolgens zijn opwachting. Helaas werd dit type niet zo'n groot succes. De grootste concurrent was de nog rondvliegende F-27! En die hield het nog wel even vol tot op de dag van vandaag.  

Zomer 2009 waren nog zo'n 82 Fokker F-27 toestellen (civiel) in dienst.

Literatuur:
Modelbouw in Plastic, MIP		1979-1		IPMS Nederland
Modelbouw in Plastic, MIP	(zie download PDF hieronder...)	1973-4		IPMS Nederland
Modelbouw in Plastic, MIP	historie en bouw 1/72 modellen	1993-4 fokker-f27-mip.pdf download	M. de Vreeze / B. Damen	IPMS Nederland
Eerste vlucht Flight	Flight magazine	fokker-f27-flight-1956-47.pdf	-	1956

.

FOTO GALERIJ:

Deze inhoud op deze pagina werd voor het eerst opgesteld zomer 2004 door M.de Vreeze