INFO Fokker D.21 (D.XXI)

..

Informatie:

Fokker ontwerp no. 112 was een jager ontworpen rond 1934 volgens een specificatie van het "Departement van Koloniën". (De bedoeling was dit jachtvliegtuig te gebruiken in Nederlands Indïe als opvoplger van de Curtiss P-6). Dit werd de D.XXI en de hoofdontwerper bij het Nederlandse Fokker was de uitgeweken Duitse ingenieur Schatzki. Het toestel was een laagdekker met een gemengde Fokker constructie met staalbuizen romp en dural bekleding en houten vleugel. Sommige delen waren met doek bekleed. Voor die tijd was dit een ouderwetse productiewijze, buitenlandse kisten waren vaak geheel lichtmetaal.  

Het prototype, de  FD-322, vloog 27 februari 1936 op Welschap bij Eindhoven (omdat Schiphol te drassig was) en was uitgerust met een twee bladige Hamilton propeller. Het werd uitvoerig uitgetest voor de Indische ML-KNIL mei-juli 1936 in Nederland. Met het prototype waren flinke problemen, en het had de Bristol VI motor. De spin-eigenschappen waren niet goed en daarom kreeg de  D.XXI een groter richtingsroer (de kist werd daardoor 20 cm langer). De tweebladige prop werd vervangen door een driebladige Ratier prop en er kwam bewapening in. Dit gaf ook betere klim eigenschappen, mede door de nieuwe Bristol VIII motor. Ook kon de D.21 uitstekend duiken.

De LVA wilde namelijk in eerste instantie de D.XXI niet, het was niet heel veel sneller dan een Fokker D.17 tweedekker en men vond het te duur. Men hield vast aan een snellere jager en daarnaast een "luchtkruiser".

(Daarna ging de FD-322 kist met de diverse aanpassingen naar Indïe waar het april 1937 aankwam, maar uiteindelijk kwam het niet tot een ML-KNIL bestelling. Daardoor was er zes maanden lang geen enkele Fokker D.21 kist beschikbaar voor demonstratie verkoop in Amsterdam, immers er was alleen het prototype).  

Gezien de grote buitenlandse interesse werd na wat aarzeling toch weer de aandacht getrokken van de Nederlandse Luchtvaart Afdeeling (LvA) in Nederland en besloot de LVA ook de kist te testen van november 1936 tot begin januari 1937. Hierbij was ook het Luchtvaartbedrijf en het NLL betrokken. Er werd alsnog een LVA bestelling december 1937 geplaatst voor 36 toestellen voor de LVA. Fokker had voor de Finse luchtmacht een aantal aanpassingen gedaan. Deze waren ook de basis voor de LVA kisten. Zo kregen ze de driebladige Hamilton standard prop, de Bristol Mercury VIII motor, de normale vaste wielpoten en vier Browning mitrailleurs en verstelbare stoel. De stuksprijs was zo'n 87.000 gulden met de Mercury VIII motor.

Gegevens:
 Bristol Mercury VIII motor  van 760 pk bij op 5100 m hoogte en 2750 toeren/min (latere productie versie).
 Spanwijdte:  11,00 m   (proto: 8,7 m ??)
 Lengte met Mercury motor: 8,20 m  (proto: 8,00 m met nog het kleine richtingsroer) ;
 Hoogte: 2,95 m  
 Vleugeloppervlakte: 16,2 m2
 Vleugel NACA C.Y.H profiel, dikte-koorde verhouding t/c 20% root en 9% tip
 Vleugelkoorde middensectie: 2,1 m
 Vleugelkoorde tip: 1,0 m
 Spoorbreedte onderstel: 2,7 m
 Wielafmeting: 0,635 x 0,196 m
 Oppervlak hor.stabilo: 1,54 m2 / hoogteroer: 1,28 m2
 Brandstof capaciteit: 350 liter, (geen zelfdichtende tanks!)
 (latere) propellerdiameter: 3,15 m  (drie bladig Hamilton of Ratier)  (proto: 3,02 m diameter Hamilton standard propeller)
 Kruissnelheid: 335 km/u op 5100 m hoogte
 Maximum snelheid: circa 450 km/u op 5100 m hoogte / 400 km/u op 1000 m hoogte (Finland: 415 km/u)
 Landingssnelheid: 120 km/u  
 Leeggewicht: 1450 kg  
 Maximum startgewicht: 2050 kg
 Stijgtijd naar 8000 m:  10 minuten
 Plafond: 11000 m
 Startlengte: circa 200 m
 Landingslengte: circa 230 m
 Vliegbereik:  1025 km  
 Bewapening: diverse varianten, maar uiteindelijk 4x Browning FN 7,9 mm mitrailleurs (LVA).  De buitenlandse kisten kregen vaak andere bewapening, zie hieronder....

BUITENLAND:  
Er was flinke belangstelling uit het buitenland voor de Fokker D.XXI / D.21. 

Finland bestelde november 1936 zeven kisten en later werden uiteindelijk nog zo'n 80 D.21 toestellen in licentiebouw in Finland bij Valtion Lentokonetehdas (VL). Ze kregen FR- regi's. De Finse kisten hadden iets dikkere poten en konden met ski's worden uitgerust. Ook de bewapening week af, soms waren 2 kanonnen geīnstalleerd in pods onder vleugel naast de wielpoten. Achter de cockpitkap zat vaak nog een extra raam in de rug voor beter zicht. Er werden zo'n 34 kisten gebouwd met de Bristol Mercury VII stermotor (die ook in licentie werd gemaankt door Tampella te Tampere). De bewapening bestond uit 2 gesynchroniseerde mitrailleurs in de romp en 2 mitrailleurs in de vleugel.
Vanaf mid 1940 kwam er een extra serie die in Finland werd gebouwd. Door een productietekort van de Mercury motoren kreeg deze serie de Pratt and Whitney Twin Wasp R-1535 junior motor met 825 pk, met 2 rijen met 7 cylinders aangezien men over deze motoren kon beschikken. De D.21 met Twin Wasp had een lengte van 8,46 door de langere motorkap. Ook werd er een grote plexiglas cockpitkap geïnstalleerd die doorliep naar achteren. De bewapening was minder, namelijk 2 mitrailleurs in de vleugel. De Finnen bouwden maar liefst zo'n 45 stuks met Pratt and Whitney Twin Wasp motoren. Deze D.21 kisten wogen zo'n 1850 kg, waren zwaarder en niet zo goed als de kisten met de Mercury. Een aantal toestellen werden ook als verkenner gebruikt en er werd ook wat geexperimenteerd met een Oerlikon kanon en intrekbaar onderstel.
De Finse vliegtuigen werden, samen met de eerste serie, ingezet in de Winteroorlog tegen de Soviet Unie. Na annexatie van Fins gebied Karelïe boven Leninggrad kwam er een wapenstilstand. Later begon Duitsland juni 1941 operatie Barbarossa, de aanval op de Soviet Unie. Al hadden de Duiterse de beschikking over enige buitgemaakte Nederlandse kisten en 11 Deense D.21's, deze kregen de Finnen niet al waren de Finnen goede bondgenoten van de Duitsers. Door Barbarossa begonnen ook de Finse vijandelijkheden met de Soviet Unie weer tot in januari 1945; toen kwam er wederom een wapenstilstand met de Russen die immers Duitsland bijna hadden verslagen. Er waren nog zo'n 35 D.21 kisten beschikbaar en de Finse kisten vlogen tot liefst 1948 bij o.a. de Finse vliegschool.  

Letland had ook grote belangstelling in 1937 en er waren onderhandelingen voor de levering van 13 stuks en daarna licentiebouw van een extra 26 kisten. De levertijd werd een probleem en men zag er uiteindelijk vanaf en koos voor de Hurricane (die door de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog nooit zijn geleverd).

Denemarken bestelde in 1937 zo'n 12 stuks van de D.21 en 2 kisten werden door Fokker afgeleverd. Lokale bouw zou plaatsvinden door FV van de 10 andere kisten. Het was aldaar bekend als Type III J en de  bewapening bestond uit 2x 8mm mitrailleurs en 2x 20mm kanonnen en een kleine bommenlast was mogelijk. De stoel was instelbaar. Toen Duitsland april 1940 Denemarken binnenviel waren er nauwelijks oorlogshandelingen aldaar, men capituleerde in 24 uur. De Deense kisten vlogen daarna tot 1944 bij de Duitse Luftwaffe!.

.

.

FOTO GALERIJ:

Deze inhoud op deze pagina werd voor het eerst opgesteld zomer 2004 door M.de Vreeze