Laatste update: 02 juni 2022

2406

(Amerikaans F-35A schema)

Informatie:

De Lockheed Martin F-35 werd ontwikkeld als een multi-role vliegtuig als opvolger van diverse types zoals de F-16. Het begon als het Joint Strike Fighter (JSF) programma en een aantal prototypes. Het is een familie van toestellen met steeds slechts 1 piloot en 1 Pratt and Whitney F135 motor: de conventionele start en landing F-35A (CTOL), de korte start en verticale landing F-35B (STOVL) met een ingewikkelde motor met een soort Rolls Royce liftfan voorin, en de marineversie F-35C (CATOBAR) voor gebruik vanaf vliegdekschepen.

Het F-35 programma heeft enorm veel vertragingen ondervonden. Er waren technische problemen bij de ontwikkeling en vele discussies over de kosten. De F-35 is uniek omdat het een verregaande "steath" eigenschappen heeft welke het toestel moeilijker detecteerbaar maakt voor vijandelijke radar. Daardoor heeft een toestel een wat vreemde kleur door de geheime stealth verflagen. Cockpit en het toestel zitten vol met sensoren zoals een AN/AAS-37 waarschuwingssysteem en andere electronica alsook een AN/APG-81 AESA radar. De piloot zit op de Martin Baker US16E schietstoel en kijkt naar schermen met een touchscreen. Intern heeft iedere F-35 versie 1 intern GAU-22A 25 mm kanon en een wapenruim om de stealth eigenschappen te behouden.

Het Amerikaanse plan is om meer dan 2500 F-35's te kopen voor hun strijdkrachten. Diverse NATO landen volgden maar ook andere luchtmachten. Nederland was een van de eerste partners. Landen die het toestel al (deels) vliegen in de opstart/testfase zijn Nederland, Noorwegen, Verenigd Koninkrijk, Australïe, Israël en Italïe. Bestellingen zijn ook gedaan door Belgïe, Denemarken en Japan. F-35 productie wordt gedaan in een aantal landen en ook Nederlandse bedrijven leveren onderdelen en electronica.

De F-35 vloog voor het eerst op 15 december 2006 en de Amerikaanse Marines Corps nam de eerste F-35B toestellen in dienst juli 2015. De eerste USAF F-35A kwam pas in augustus 2016 in dienst. In 2018 maakte de F-35 zijn gevechtsdebuut met de Israëlische luchtmacht.

Er zijn wat kleine verschillen tussen de versies van de landen; zo krijgen Noorse en Nederlandse F-35A toestellen een remparachute wat betekent dat er een verhoogd paneeltje achterop de rug zit. De Israëlische F-35I versie heeft wat Israëlische systemen voor wat betreft sensoren en bewapening.

FOTO GALERIJ:

Deze inhoud op deze pagina werd voor het eerst opgesteld zomer 2008 door M.de Vreeze

Laatste update: 22 februari 2023

4909

Cat 3. KLu

Nederland heeft lang de tijd genomen voor een beslissing of het de F-35A ging aanschaffen. Oorspronkelijk zouden zo'n 84 kisten besteld moeten worden als opvolger van de F-16.

Er werd alvast een test kist besteld, de F-35A AN-1, welke 1 april 2012 in Forth Worth (Texas) werd uitgerold bij Lockheed Martin. Het vloog daar op 6 augustus 2012 maar ging echter voorlopig in opslag omdat de diverse testen werden vertraagd. Een tweede test kist werd juni 2013 afgeleverd en vloog 27 juni 2013 maar beide F-35A's gingen in de USA in opslag tot een beslissing omtrent de opvolging van de F-16. Welnu, in september 2013 heeft het Nederlandse kabinet besloten tot aanschaf 37 stuks F-35 JSF voor 4,5 miljard Euro (medio 2013 kosten niveau en inclusief 270 miljoen voor onderhoud). De Nederlandse industrie doet ook mee: zo maakt Fokker delen van het onderstel, de bommenruimdeuren en diverse systemen en bekabeling. Thales werkt mee aan de radar.

De eerste twee afgeleverde toestellen waren voor deelname aan de operationele testfase van het F-35 programma (IOT&E) waarvoor Nederland in mei 2008 een Memorandum of Understanding tekende. De eerste 2 toestellen werden geleverd in 2013 van de zgn. lot 3 en 4*. Het Nederlandse detachement voor de F-35 "Operationele Test & Evaluatie (OT&E)" eenheid vloog in 2013 op Eglin AFB, Florida USA. Januari 2015 zijn ze naar Edwards AFB Californië gegaan bij de 323 "Test, Evaluation and Standardisation" squadron.

Prinsjesdag 2015 waren er berichten dat de aanschaf wellicht 1 miljard duurder zou kunnen worden, dus 5,5 miljard tengevolge van de dollar-euro koers.

Mei 2016 kwamen de eerste twee KLu F-35A testkisten (de F-001 en F-002) naar Leeuwarden voor "belevingsvluchten" naar de KLu open dagen op Leeuwarden (voor 2 a 3 weken en nu worden ze voor lange tijd gebruikt de USA tijdens de operationele testfase OT&E). Het schijnt dat de F-35 veel meer lawaai maakt dan de F-16.

De F-35 aanschaf verliep als volgt: in 2015 8 toestellen besteld van lot 11 welke 1 jaar later dan gepland niet in 2018 maar in 2019 worden geleverd, in 2017 werden besteld 24 stuks voor levering van 2020-2022 (lot 12 - 14) en 3 toestellen besteld oktober 2018 welke vanuit lot 15 worden afgeleverd in 2023.

De laatste F-16 (nog zo'n 24 resterende kisten) zullen dan 2024 uit dienst worden gesteld.

De 2 testkisten en de volgende 6 F-35A werden in Forth Worth (in de fabriek bekend als "plant LMTAS") gebouwd. Zo'n 29 F-35A's zullen in de productiefaciliteit in Cameri in Noord Italïe worden gebouwd.

Voor de KLu zouden verder de volgende 8 toestellen wellicht 1 jaar later verwacht worden afgeleverd oktober 2019 (voor 322 squadron) en vijf kisten in 2021 en 2022. Daarna zou de rest moeten volgen.

Op 30 januari 2019 werd de derde F-35A, de "F-003", op Forth Worth, Texas overgedragen de KLu. Het is de eerste echt operationele kist die voorlopig voor training op Luke AFB gebruikt zal worden. De eerste 2 kisten zijn nog op Edwards AFB voor tests. Op Leeuwarden wordt oktober 2019 de eerste F-35A verwacht die daar gestationeerd zal worden. De stuksprijs voor een F-35A was rond de 90 miljoen Euro (begin 2019). Op deze later geproduceerde kist zijn een aantal "zig-zag" stroken minder goed te zien.

Nederlandse F-35A toestellen krijgen ook een remparachute wat betekent dat er een verhoogd paneeltje/ deurtje achterop de rug zit. (Dit zit nog niet in de eerste afgeleverde KLu kisten maar wel al vanaf de "Italiaanse geproduceerde" F-009 welke gereed kwam in september 2019).

Juli 2019 werd de intentie uitgesproken 8 tot 9 extra toestellen aan te schaffen voor zo'n 700 miljoen Euro. Oktober 2019 stuurde de minister een brief naar de Tweede Kamer voor de aankoop van 9 extra toestellen. Het totaal komt dan op 37 + 9 = 46 stuks voor de KLu. De kosten voor het hele programma zijn zo'n 4,5 miljard Euro (tegen de recente valuta koers).

De eerste F-35 die operationeel werd op Leeuwarden arriveerde 31 oktober 2019. Deze kist "F-009" is geproduceerd in Italië.

Juni 2020 zijn de eerste trainingen gestart met de AIM-9X voor de KLu F-35A op Luke AFB waar meestal zo'n 8 kisten staan. Maart 2022 waren er door de KLu zo'n 10.000 uren gemaakt op de verschillende kisten.

Op 8 april 2022 arriveerde de 17e F-35A op Leeuwarden en zijn de eerste toestellen bestemd voor Volkel afgeleverd, in de USA staan er ook 8 stuks. Op 14 april zijn 2 KLu F-35 toestellen uitgezonden op missie in Bulgarije die vlogen vanaf Graf Ignatievo vanwege de oorlog in de Oekraine. Deze twee Klu toestellen bewaakten het NATO luchtruim in het gebied tot begin juni 2022.

Mei 2022 is besloten 6 extra F-35 's aan te kopen waardoor het beoogd totaal 37+9+6 = 52 wordt.  Dit vanwege de oorlog in de Oekraine en verhoogde inspanningen in NATO verband.

Sinds juli 2022 zijn de eerste F-35 kisten aangekomen voor stationering op Volkel. De KLu had eind juni 2022 zo'n 25 toestellen waarvan 14 op Leeuwarden en voor training 7 in de USA, de rest wordt nog geleverd. (Naar verwachting is de laatste vlucht met de F-16 in 2024).

  ----------

In Oostelijk Europa begon een conflict in het voorjaar van 2014, nadat de pro-Russische Oekraïense president Janoekovytsj in februari 2014 was afgezet tijdens de Revolutie van de Waardigheid in Kiev in de Oekraine. Er volgde een bezetting door Russische gezinde separatisten van oostelijke provincies en Rusland bezette de Krim waar ze belangrijke basis hebben van o.a. de Zwarte Zee marine. Een dieptepunt was het neerschieten van vlucht MH-17, een Maleisisch burgervliegtuig door een Russische BUK raket op 17 juli 2014 boven Oostelijk Oekraine. Er waren 298 mensen aan boord van de Malaysia Airlines Boeing B777 die allen omkwamen w.o. veel Nederlanders. 

Op 24 februari 2022 heeft de Russische Federatie een invasie-oorlog opgestart op de rest van de Oekraine en men dacht snel een wisseling van de regering te bewerkstelligen. Dat gebeurde niet al naderden de Russiche troepen de hoofdstad Kiev. Russische president Putin noemde dit een speciale operatie. Maar Oekraine vocht terug en de invasie werd tegen gehouden. Er zijn enorme verliezen op het slagveld. Helaas is nu nog (voorjaar 2023) de oorlog in de Oekraine de grootste oorlog na de Tweede Wereldoorlog op het Europese continent. Door de Vrije Wereld wordt Oekraine ondersteund al is het land geen NAVO lid tegen deze Russische agressie. Ook Nederland ondersteunt Oekraine en de NAVO Oostgrens wordt versterkt vanwege de Russische dreiging. 

Februari 2023 zijn F-35's van de Klu gedetacheerd in Polen. Vier kisten zijn vanaf de Poolse vliegbasis Malbork beschikbaar voor de bewaking van het NAVO-luchtruim boven Oost-Europa. Wanneer nodig stijgen deze vliegtuigen binnen enkele minuten op om een ander vliegtuig te onderscheppen. Zo vonden op 22 februari 2023 onderscheppingen plaats van Russische Su-24 Fencers. 

Eerste test kist die Nederland had gekocht, F-35A AN-1 "F-001" welke in de USA gereed kwam en welke vloog augustus 2012. (ging een tijd eerst in opslag voor definitieve besluitvorming aanschaf van de overige toestellen). Foto: Lockheed Martin (courtesy Lockheed Martin company)

Impressie van de "F-001" Klu kist , de F-35A die als test kist al was aangeschaft. Foto: Lockheed Martin (courtesy Lockheed Martin company)

Eerste test kist Nederland, F-35A AN-01, welke vloog augustus 2012. Foto: Lockheed Martin (courtesy Lockheed Martin company)

Eerste Nederlandse F-35A JSF (augustus 2012) boven Amerikaanse grond. Foto: Ministerie van defensie (used with permission)

Een van de eerste 2 testkisten , de "F-002", gezien op de Open dag op Leeuwarden 2016 (Foto: Richard Abbink, using with permission).

Testkist "F-002" gezien op de Open dag op Leeuwarden 2016 (Foto: Richard Abbink, using with permission).

De eerste 2 testkisten ("F-001 en F-002") komende vanaf Edwards AFB via Patuxent River USA onderweg naar Leeuwarden op 23-05-2016. Ze werden bijgetankt door twee KLu KDC-10 tankers. Op Leeuwarden geplaatst voor 2 a 3 weken voor  "belevingsvluchten" met o.a geluidsmetingen. Op Youtube via screenshot (archief M. de Vreeze).

De eerste 2 testkisten begeleid vanaf Schotland door F-16's, Gulfstream en ook de 2 KDC-10 tankers van de KLu onderweg naar Leeuwarden op 23-05-2016. Op Youtube via screenshot (archief M. de Vreeze).

Neus detail van de  "F-001" onderweg naar Leeuwarden op 23-05-2016.  Op Youtube via screenshot (archief M. de Vreeze).

F-35A van de KLu "F-001" onderweg naar Leeuwarden op 23-05-2016. Op Youtube via archief M. de Vreeze

De eerste testkist "F-001" in de landing bij aankomst op Leeuwarden op 23-05-2016. Op Youtube via screenshot (archief M. de Vreeze).

De "F-001" uitrollend na de landing bij aankomst op Leeuwarden op 23-05-2016. Op Youtube via screenshot (archief M. de Vreeze).

De eerste testkist "F-001" stilstaand op Leeuwarden op 23-05-2016. Op Youtube via screenshot (archief M. de Vreeze).

De tweede testkist "F-002" bij aankomst op Leeuwarden op 23-05-2016. Op Youtube via screenshot (archief M. de Vreeze).

Op Leeuwarden de eerste twee F-35A kisten bij elkaar op 23-05-2016. Er volgde snel een welkomst ceremonie. Op Youtube via screenshot (archief M. de Vreeze).

Onderaanzicht van de twee F-35A kisten van de KLu met leuke details voor de modelbouwer. Foto: Koninklijke Luchtmacht  via website. (used with permission)

Tijdens bezoek Leeuwarden in 2016. Foto: Ministerie van Defensie via website (used with permission)

Tijdens bezoek Leeuwarden in 2016. Foto: Ministerie van Defensie via website (used with permission)

Wegklimmen maar! De onderkant is redelijk te zien. Foto: Ministerie van Defensie via website (used with permission) 

Voor de luchtmachtdagen op Volkel 2019 waren de F-001 en F-008 van de KLu overgevlogen vanuit de Verenigde Staten. De "F-001" had een aparte staartbeschildering vanwege 70 jaar no.323 squadron. Foto: M. de Vreeze (used with permission)

Op de luchtmachtdagen op Volkel 2019 liet de "F-008" zien dat het aantal goed zichtbare "zig-zag" d.w.z. de lichtere grijze paneel- en deurranden minder zijn op de latere productie toestellen. Foto: M. de Vreeze (used with permission)

De eerste operationele F-35 "F-009" bij aankomst op Leeuwarden op 31-10-2019. Op Youtube via screenshot (archief M. de Vreeze).

F-35 "F-009" bij aankomst op Leeuwarden op 31-10-2019. Op Youtube via screenshot (archief M. de Vreeze).

F-35A "F-019". Deze heeft veel minder grijze paneelranden dan de eerste afgeleverde kisten. Foto: M. de Vreeze.

F-35A "F-020" met tegenwoordig veel minder grijze paneelranden. Foto: M. de Vreeze.

F-35A "F-023" in de landing. Voorzien van wat lijkt twee missile pylons onder de vleugeltips. Foto: M. de Vreeze.

F-35A "F-023" op de baan met wat lijkt twee missile pylons. De radar fairings zijn gemonteerd voor de staarten. Foto: M. de Vreeze.

  Bronnen o.a.  [W1] scramble web , [O1] MinDef.web ,  [W16] F-16.net , bijdragen Arie

De inhoud werd voor het eerst opgesteld door M.de Vreeze zomer 2008

Laatste update: 11 maart 2018

1104

nog geen NIMH foto linkjes  (maart 2018)

Laatste update: 22 februari 2023

6324

Modelbouw JSF F-35A

> beste aanbevolen model staat steeds eerst bovenaan; modellen achter elkaar genoemd zijn gebaseerd op dezelfde mal;

1/144:  Pit-Road

BOXART

.

** het lijkt dat de donkergrijze verf FS36170 "camouflage grey" is. Dit staat ook in het officiele USAF verfvoorschrift. Het is niet duidelijk of daar nog een soort radarabsorptie materiaal in vermengd zit wat het een beetje metalige tint geeft.

**** de kleur van de lichtere "zig-zag" panelen en randen is erg afhankelijk van de lichtinval, bij veel licht FS36375 is hiervoor een indicatie maar bij minder licht lijkt ook RAL7001 erop. Bij de latere productiekisten zo vanaf mid 2018 afgeleverde F-35's (zoals de Australische en de latere Nederlandse KLu kisten) zijn er minder zig-zag stroken duidelijk zichtbaar.

EXTRA MODELBOUW INFORMATIE:

Suggesties bij 1/72 kits: de lichtere grijze zig-zag panelen op de F-35 zijn bij het Italeri model nogal dik opliggend. Bij de Hasegawa zijn het decals wat makkelijker is. De Hasegawa heeft echter geen interne bewapenings bays.  Van de Academy kit is op schaal 1/72 zijn er verschillende uitgaven:  de Academy kit #12561 "7 nations" uitgebracht in 2019 heeft ook decals voor de vroege KLu F-001 of F-002 en bij deze kit uitgave krijg je ook de grijze zig-zag patronen als decals. (wil je een latere KLu F-35 maken dan zijn er minder "zig-zag" patronen zichtbaar). 

Het 1/72 Academy F-35A model wordt besproken in MIP 2014-3 door Michel Heuveling.

Caracal heeft sinds september 2015 een decal setje CD72029 op schaal 1/72 waar ook de KLu F-001 en F-002 op staan.

Dutch Decal heeft F-35 KLu decalsets zoals op 1/72 DD72083 en op 1/48 DD48067.

In Modelbouw in Plastic MIP 2019-5 beschrijft Peter Neinhuis de bouw van de 1/72 Italeri F-35A kit. 

De ITALERI F-35A kit op schaal 1/32 is goed en heeft decals voor de eerste KLu kist F-001 (nog gestationeerd in de USA). Van ons IPMS lid Meindert de Vreeze staat een uitgebreid bouwverslag in MIP 2018-1. Meindert's Engelstalige F-35A bouwverslag staat op zijn site [externe link]

De ietwat opliggende zig-zag panelen / stroken zijn veel werk om af te plakken. Op schaal 1/48 is er een masking setje bekend van DN Models (48/827-035). Ook op 1/32 is er van DN Models een masking set (32/827-012). In sommige kits zitten ze erbij als decals zoals de Academy 1/72 kit #12561 (maar de accuratesse van de zig-zag decals kon nog niet gecontroleerd worden). 

Op schaal 1/48 heeft MENG diverse aparte wapensets zoals set SPS-043 voor moderne raketten en SPS-045 voor geleidde bommen. De 1/48 MENG F-35A kit #LS-011 heeft ook decals voor de KLu.

De latere productieversie van de KLu F-35A wordt voorzien van een remparachute-systeem (vanaf de "F-009" ? welke de eerste KLu kist geproduceerd in Italië). Extern is dit bijna niet te zien maar achterop de romprug zit een verhoogd ruitvormig luikje waarachter het systeem zit. (De Noorse F-35A krijgt ook dit systeem). Op geen enkel model zit dit trouwens en zou je kunnen suggereren met een ruitvormig geknipte decal.

De canopy heeft een gele/gouden tint net als de neussensor; bij sommige kits is het glaswerk getint maar dit zou je ander kunnen doen met sterk verdunde Tamiya transparant geel X-24 acrylverf. 

  USAF verfvoorschrift F-35. Collectie M. de Vreeze (used with permission)

De inhoud op deze pagina werd voor het eerst opgesteld door M.de Vreeze zomer 2008 (op oude IPMS website)