3.16 Details aan schepen

3.16.1 Inleiding Schepen

Er zijn twee grote categoriëen schepen, de historische schepen en de moderne schepen. Ondanks de grote onderlinge verschillen tussen schepen zijn er enige algemene tips te geven. De verkrijgbare modellen verschillen erg in kwaliteit. Over het algemeen is het niet de moeite om de slechte modellen onder de handen te nemen, omdat het veel te veel werk is.

Gelukkig zijn de meeste kits vrij redelijk, maar toch moeten zeker de kleinere onderdelen worden verfijnd. Met wat verfijningen, goed schilderwerk en wat tuigage ziet een model er weer een stuk beter uit. Verder is het raadzaam om eens een museum te bezoeken, en vergeet geen aantekeningen te maken. (Een goed modelbouwboek is 'Historische scheepsmodellen', Zu Mondfeld, Kluwer).

 3.16.2 Scheepsschalen

Er zijn verschillende schalen:

• Schaal circa 1/720 (vaak waterlijn model): Redelijk grote keus in behoorlijke tot goede kwaliteit, en leuk voor het opbouwen van collecties en diorama's. Beperkt in detaillering, maar de masten zijn vaak nog wel te verbeteren.
• Schaal circa 1/600: Ogen indrukwekkend, en vrij compleet gedetailleerd, zij het dat sommige details overscale zijn. Beperkt verder detailleren is vaak mogelijk van maten, tuigage en relingen.
• Schaal 1/50-1/400: Zeer goed verder te detailleren modellen die ook vragen om toevoeging van relingen, tuigage, hetgeen het schip heel boeiend en realistisch maakt.
• Schaal 1/350 is de laatste 10 jaar zeer populair geworden met een enorm aanbod. Te kust en te keur is e.e.a te koop, vaak ook met geetst metaal detailsets (van o.a Gold Medal models).

 3.16.3 Waterlijn model of niet ?

Soms is er geen keus, en moderne schepen zijn vaak alleen als waterlijn model beschikbaar. Het volmodel, zoals vaak de historische schepen zijn uitgevoerd, toont het schip van kiel tot masttop, en de keuze hangt af van de persoonlijke smaak. Een waterlijn model is het meest natuurgetrouw zeker bij een mooie ondergrond. Als er voor een volledig model wordt gekozen, dan kan deze het beste op een mooi stel perspex of bronzen staafjes worden geplaatst met een mooi naamplaatje erbij.

 3.16.4 Het maken van een waterlijn model

Als het model zo gefabriceerd is dat het niet zonder meer als waterlijn te bouwen is, zal de romp beneden de waterlijn moeten worden doorgezaagd. De waterlijn is altijd horizontaal en volgt dus eventuele planken niet. Als de romp uit twee helften bestaat, is het meestal het eenvoudigste om de afzonderlijke helften apart door te zagen. Omdat dan de vormvastheid van de kiel verloren gaat, is het verstandig om de losse kielonderdelen in elkaar te lijmen te controle van het bovenwater gedeelte. Lijm in het bovengedeelte de nodige verstevigingsschotjes.

Controleer eerst de positie van de waterlijn, want dit is niet altijd goed aangegeven. Bij moderne schepen zijn vaak twee lijnen aangeven, met daartussen een zwart te schilderen band. Zaag onder de onderste lijn. Als de waterlijn niet is aangegeven:

• de romphelften met plakband aan elkaar plakken
• eventueel daarna provisorisch aan de standard plakken
• in een loodrecht latje, of knijper een viltstift klemmen of de juiste hoogte, en de romp hierlangs parallel bewegen.

Zaag altijd een paar millimeter beneden de waterlijn. Ineens goed zagen is vrij lastig, en met vlakschuren is dit dan goed te krijgen. Een extra halve millimeter onder de waterlijn laten zitten is vaak iets natuurgetrouwer. Gebruik een dunne fijntandige zaag.

 3.16.5 Waterlijnmodel zeilschip

Bij een zeilschip worden de masten vaak gecentreerd met pasgaten in de kiel. Zaag dan allereerst om deze pasgaten heen. Dit is nodig omdat het later vrijwel onmogelijk is om de masten goed te plaatsen. Lijm de romp in elkaar. Plaats extra dekken vlak boven de waterlijn, en teken de positie van de masten goed af. Boor gaatjes in deze extra dekken, en plaats de masten provisorisch. Lijm alles goed, verwijder de masten, en zaag de rest van de kiel weg.

 3.16.6 Masten

Plastic masten (ook de dikkere) zijn vrij buigzaam. Span de tuigage (bedrading) dan ook niet te strak; houd rekening met het krimpen van de draad met name bij nylon visdraad. De kleinere masten zijn vaak weggelaten, en deze kunnen worden aangebracht met plasticrod. Let erop dat dit kaarsrecht is. Kromme sprue is geen gezicht. Bij oorlogsschepen zijn de masten vaak enorm gecompliceerd, maar hiervoor geldt dat men niet alles hoeft aan te brengen.

Masten van zeilschepen zijn het beste plat op de werktafel op te bouwen, zodat de ra's in de juiste stand komen. Krijgt het model volle zeilen, zet de ra's dan gedraaid op de mast (15 tot 30 graden). Let wel op dat de ra's haaks op het vertikale vlak komen te staan en dat alle ra's in dezelfde richting komen te staan schuin naar de kant van de bolling van de zeilen. Om de masten rechtop te laten staan bij het vastlijmen kan een hulpdraad van de top van de mast onder de scheepsromp door gespannen worden, deze kan na drogen van de lijm weer weggehaald worden.

 3.16.6 Tuigage

De tuigage is vaak wat simpel aangegeven in de bouwbeschrijving. De tekening op de doos biedt soms wat uitkomst. Het is niet te doen om alles aan te brengen, maar wat extra's biedt al een heel ander gezicht. Hoewel iedere periode zijn eigen karakteristieken heeft, zijn de basisprincipes altijd hetzelfde gebleven.

 3.16.7 Soorten want

• Staand want: al het vaste touwwerk (voor het op de plaats houden van de masten).Dit touw werd meestal geteerd, dus zwart draad nemen of schilderen. Want met weeflijnen ('ratlines') wordt meestal bijgeleverd. Als deze als spuitgietonderdeel zijn gemaakt, zijn ze veel te grof. De ratlines zijn dan op identieke wijze te maken als beschreven bij 'relingen' [3.16.15]: spannen van garen op een frame, en met spanlak bekleden.
• Lopend want: al het beweegbare touw (voor het bedienen van de zeilen). Hiervoor touwkleurig draad gebruiken (maar niet te licht, anders lijkt het wit!).

 3.16.9 Touwdikten

Afhankelijk van de toepassing, zijn er verschillende dikten in gebruik. Exacte schaal is hier niet nodig, maar gebruik wel enige verschillende dikten. Nu worden de echte dikten ongeveer weergegeven:

• staand want: stagen: 35-185 mm, wanttouwen: 30-90 mm, weeflijnen: 0.2 * wanttouwdikte
• lopen want: toppenanten (waar ra aanhangt): 15-235 mm, brassen (waarmee de stand van de ra wordt geregeld): 20-65 mm, schoten en halzen (onderkant hoek zeildoek): 35-65 mm, geien en gordings: 20-40 mm 

 3.16.10 Het maken van tuigage

Tuigage kan het beste gemaakt worden van nylon vislijn of garen dat wat glad gemaakt is met bijenwas (anders rafelt het teveel; bijenwas is te koop bij supermarkt). Echt op schaal is het nooit ( 0.06 mm in 1/400 is al 25 mm, en dus al aan de dikke kant). Breng het altijd pas als laatste aan. De kleur is meestal zeer donkergrijs. Bolletjes zijn te maken met druppeltjes houtlijm [2.5.5].
 

Knoop het draad vast aan de mast, breng met een cockpitprikkertje een druppel superlijm aan, en knip daarna af met een krompuntig schaartje. Uiteraard zal het voorkomen dat er twee draden samenkomen, dan niet knippen, maar wat langer draad nemen. Het knopen is een priegelwerkje, dat het beste kan worden uitgevoerd met twee pincetten (met scherpe puntjes). Voor het vastzetten van draden in een plat vlak een klein gaatje boren. Daarna draad met een knoopje erin er doorheen halen, en met een stukje plasticsprue in het gaatje vastklemmen. Het sprue eerst op maat afsnijden anders sneuvelt de draad. Let op een goede planning. Kettingen kunnen vaak voor weinig geld gekocht worden.

 3.16.11 Wanten en touwladders

Maak touwladders of wanten vast met een draadje onder de mars (het plateau in de mast), dit voorkomt scheeftrekken. Het staande touwwerk, stagen genaamd, is altijd zwart. Het lopende touwwerk, voor de bediening van ra's en zeilen en voor hijswerk is licht van kleur. Haal voor het optuigen van het schip het touw langs een kaars of waxinelichtje. De waxine voorkomt later doorzakken van het touw en het touw is makkelijker door blokken of ogen te halen. Span het touwwerk niet te strak om teveel spanning op het model te voorkomen.

 3.16.12 Zeilen

Meestal worden vacuform zeilen bijgeleverd, maar soms ook als spuitgiet onderdeel [2.6.1]. De kwaliteit is erg verschillend, maar met wat schilderwerk zijn er redelijke resultaten te halen. Bij matige zeilen kunnen deze maar het beste geheel weggelaten worden. Het zelf maken vaan stof is specialisten werk en alleen te doen bij de grotere schalen. Een goed getuigd model zonder zeilen is ook schitterend waarbij het lijnenspel goed is te zien.
Als geen zeilen worden aangebracht, dan moeten de ra's altijd onderaan de mastdelen hangen (behalve bij de onderste) en loodrecht op de lengterichting van het schip. De zeilen aan de ra's kunnen worden gelijmd, terwijl bij de grotere schalen het touw kan worden aangebracht met secondenlijm. Prik liever geen gaatjes in de zeilen, want dat is lelijk en kwetsbaar. Als op vacuform zeilen de touwen zijn aangegeven, daarover heen garen aanbrengen.

Zeilen altijd flink vuil schilderen, terwijl vaak zal blijken dat ze eenmaal aan het model dan nog te licht zijn. Linnen zeilen van schepen kunnen in thee gedoopt worden om ze een geel-bruin effekt te geven.

Zeilen van zeilschepen kunnen ook gemaakt worden van dunne tissue (papier) eventueel wat gefixeerd met een stijfseloplossing. Het aanbrengen van alle lijnen vereist een grondige kennis van het origineel. Bezoek eens een museum en kijk hoe het er werkelijk uit ziet.

 3.16.13 Scheepsdetaillering 

 3.16.13.1 Mate van scheepsdetaillering

De detaillering van de schepen is vaak veel te grof omdat de schaal nu eenmaal problemen geeft. Schepen zijn wat ruwer gebouwd, en niet elk foutje hoeft te worden gecorrigeerd. Om produktie technische redenen zijn de kits vaak gesimplificeerd. Pas er echter voor op om teveel te willen detailleren, want dat leidt teveel de aandacht af. De mate van de detaillering hangt uiteraard weer af van de schaal. Ditzelfde geldt ook voor het schilderwerk, dat hoeft ook niet overal even gladjes. Vervang wel alle groffe onderdelen direct. Tegenwoordig zijn er ook metalen detailsets in de handel met relingen, masten en dergelijke, bijvoorbeeld van White Ensign Models of het Amerikaanse GOLD MEDAL MODELS.

 3.16.13.2 Diverse scheepsdetails 

• Voor het maken van netten soms wordt geadviseerd om een stukje nylonkous te nemen. Veel beter werkt een stukje aquarium schepnet, of voor de grotere schalen vitrage. Grijs of touwkleurig schilderen.
• Katrollen worden vaak bijgeleverd bij de grotere schalen, maar zijn goed na te bootsen met zwarte of bruine kraaltjes (handenarbeid zaak).
• Patrijspoorten uitboren, en vullen met Micro Kristal Kleer.

tekening en foto Revell

• Vlaggen en wimpels wordt gebruik gemaakt van de bijgeleverde papieren setjes. Kreukel het papier, en lijm de vlag tegen (en niet om) de mast, of liever nog in de grote schalen om een draadje heen en dit draadje lijmen aan de mast.
• Reddingsboten worden meestal open bijgeleverd. Dekzeilen zijn te maken met lichtgrijs geschilderd plasticine. De touwen langs de randen bij de kleinere schalen met een potlood optekenen.

• Hijskranen zijn vaak aangegeven met een massief stukje met wat reliëf. Drybrushen [4.10.1] geeft vaak al goede resultaten, maar bij schalen groter dan 1/400 geeft het nauwkeurig nabouwen met plastic rod en strip [5.3] het mooiste effekt. De kranen voorzien van dun vislijn, met aan het uiteinde een koperdraad haakje met bolletje van druppeltje houtlijm. Dit zeer donkergrijs schilderen. 

 3.16.14 Scheepsgeschut

Kanonlopen kunnen het beste worden uitgeboord, of de uitmonding kan mat zwart gemaakt worden. Ditzelfde geldt voor patrijspoorten op kleinere schaal en luchtkokers. Schilder deze laatste in een glanzend mengsel van zwart en zilver. Bij beweegbare lopen even kijken of het goed werkt, anders vastlijmen. Rondom de lopen zit bij moderne oorlogsschepen aan de voet vaak een zeildoek. Weer nabootsen met lichtgrijze plasticine. De lopen zelf zijn dan, in tegenstelling tot vaak in de beschrijving staat, meestal ook lichtgrijs. De lopen van kleinere mitrailleurs verft men zeer donkergrijs.

In de periode 1550-1700 waren de kanonnen meestal bronskleurig (Humbrol brons), en anders zwart. De wielen van de rolpaarden iets vlak schuren voor een groter lijmvlak. De luiken van de geschutspoorten altijd of allemaal open, of allemaal dicht. In het laatste geval de zichtbare kanonnen op het dek niet laten uitsteken, maar de loop iets omhoog tegen de verschansing boven de gaten vastzetten. Voorzie open luiken van een touw, terwijl een metalen pennetje de verbinding kan versterken.

Geschutstorens zijn het beste als laatste aan te brengen (dus niet vastborgen aan het dek). Dit werkt veel handiger bij het aanbrengen van de overige details.

 3.16.15 Relingen 

 3.16.15.1 Basisprincipes

Bij modellen van 1/400 of groter eigenlijk een must: het effekt is spectaculair. De bijgeleverde relingen zijn meestal veel te grof. Zelf maken is tijdrovend maar te doen. De vertikale staanders zitten meestal 1,5-2,5 meter uit elkaar en zijn circa 1,1 meter hoog. Houd rekening met de hoogte van aansluitende verschansingen. Bij oorlogsschepen zijn de horizontale rails vaak kettingen of kabels (1 of 2 boven elkaar), bij civiele schepen vaak staven (2 tot 5 boven elkaar, de bovenste dikker). Soms wordt ook hout toegepast [4.10.6].
tekening: Revell 

 3.16.15.2 Het maken van relingen

Bij het zelf maken van relingen moet, voor het samenbouwen van het dek, een mal worden afgetekend door de dekvorm langs de rand af te tekenen op een vel papier. Zo kunnen de relingen goed op maat worden geknipt en de afstand van de staanders worden bekeken. Er zijn diverse mogelijkheden:

• handgaren: Eerst een houten spanraampje maken van circa 4x15 cm. Op de lange zijden een stuk gietboom lijmen. Breng hierin keepjes aan op regelmatige staander afstanden (1/400: 4-7 mm). Wikkel nu om het plankje in de korte richting bij de inkepingen handgaren (nr 10-40 afhankelijk van de schaal). Niet te strak spannen, maar zodanig dat de draden recht en even strak blijven. Vervolgens in de lengte richting iets dunnere draden spannen (zeker bij oorlogsschepen)(1/400: relingen zijn 2.5-3 mm hoog).
  Let op: ook de onderzijde van de reling moet door een draad worden begrensd om het te kunnen monteren. Nu de zaak insmeren met enige lagen spanlak (verkrijgbaar bij modelbouwzaak).
  
  
  • Na drogen alles lossnijden en de relingen losmaken. De losse stukjes met een krom schaartje afknippen. De relingen nu pas schilderen, en niet eerder omdat reparaties anders bijna niet uit te voeren zijn. De relingen met de tekening op maat buigen met pincet. Zet ze altijd vastzetten met houtlijm: een randje langs het dek, en op de reling zelf. Lange stukken in etappes lijmen. Zo kunnen ook trapleuningen gemaakt worden.

• met rod (van Slater's): hetzelfde principe als bij garen, alleen de staafjes niet strakspannen, anders knappen ze bij het lijmen. Omdat deze relingen iets stijver zijn, zijn ze gemakkelijker aan te brengen. Het systeem is vooral geschikt voor de grotere schalen en civiele schepen, omdat de horizontalen dik zijn. Gebruik een niet te agressieve vloeibare lijm [2.5.1].
• van nylon vislijn: zelfde systeem, maar maak gebruik van secondenlijm. Niet te strak anders komen er problemen bij nakrimpen. Vislijn is zeer dun verkrijgbaar, en daarom is dit systeem vooral geschikt voor de kleinere schalen.
• bij grote schalen (1/200 en kleiner): staanders aanbrengen van rod. Gaatjes boren in het dek. Horizontalen maken van vissnoer of garen. Zeer tijdrovend, maar wel erg mooi.
• van koperdraad: zeer lastig soldeerwerk, maar wel ijzersterk. Vooral geschikt voor grotere schalen.
• geëtste relingen van metaal uit de handel: zeer duur, en niet altijd het juiste type. Wel tijdsbesparend. Een bekend is merk GOLD MEDAL MODELS, dat een heel assortiment heeft.

• voor zeer kleine schalen (1/720 en kleiner): een randje doorzichtig plastic met ingekraste lijntjes en gevuld met verf. Alleen voor kleine hoogten geschikt. Geef het plastic een matte vernislaag tegen de schittering. 

3.16.17 Scheepsmodellen KONINKLIJKE MARINE

Kijk ook eens bij de IPMS NL lijst voor de mogelijke modellen van de schepen van onze Koninklijke Marine bij de 'specials": LIJST KM....