Bij veel kits zijn transfers of decals bijgevoegd (kinderen noemen dit de "plakplaatjes"maar het is wat anders). Decals worden ook los verkocht zoals van Xtradecal, Microscale/Superscale, DACO, Fowler, ATP, Runway 30, Jet-Set, High Decal Line, Propagteam en Dutch Decal, Dutch Profile. Het aanbod is fenomenaal tegenwoordig met honderden aanbieders op internet. Iedere oudere modelbouwer kent het Engelse Modeldecal; die is helaas niet meer in productie maar was een baanbreker met speciale decals al hadden deze een beruchte lijmlaag. Gerenomeerde decal drukkerijen zijn MicroScale uit USA, PrintScale en Carto Graph uit Italie bekend om zeer goede decals.
Het is altijd een diskussiepunt hoeveel detail-decals moeten worden aangebracht, vooral bij de kleinere schalen [4.2]. Toch is het zo dat een gedetailleerd model er goed uitziet. Veel speciale decalsets zijn verkrijgbaar met kleine opschriften. Ook zijn er vliegtuig-decals voor de speciale Duitse Lozenge ruitcamouflage uit de Eerste Wereldoorlog!
6.2.1 Soorten decals
Er zijn diverse soorten decals. Speciale hulpmiddelen zoals oplosvloeistoffen zorgen dat de decals netjes over het model komen. Met name het Microscale systeem is bekend omdat deze decals "zacht maakt", zodat deze over oppervlakte details heen lijkt te vallen [zie ook 6.2.4.]
Naast de zogenaamde natte decals zijn er droge 'afwrijf' transfers te koop. Deze zijn bruikbaar voor de grotere schalen en worden veel bij voertuigen gebruikt. Voorbeelden van merken zijn Verlinden, Letraset en Mecanorma. Deze droge transfers worden ook gebruikt in de grafische sector.
Oudere decals en decals die over zijn altijd bewaren. Vaak valt op dat er grote kleurverschillen zijn. Bekijk daarom altijd goed foto's. De decals van speciale merken zijn meestal vrij goed, maar toch is uitkijken geboden. Veel meerkleurige decals zijn vaak niet goed uitgelijnd. Ook treft men vaak gele randen aan bij de oudere decals. Wegknippen van deze randjes is dan noodzakelijk. Vervang deze oudere decals bij voorkeur door andere.
6.2.2 Diverse decalmerken
6.2.2.1 Microscale / Superscale
Erg handig zijn de sheets van een kleur en de sheets met alleen de basislaag ('clear' sheet). Als men de kans heeft dan moeten deze speciale sheets worden aangekocht. Ze komen van pas voor het maken van strepen, cheatlines, en ook als basis van zelf gemaakte afbeeldingen. Amerikaanse Superscale/Microscale decals zijn superieur voor wat betreft de hechting en flexibiliteit. De keuze is zeer groot. Controleer echter altijd deze decals op juistheid want het komt nogal eens voor dat deze niet nauwkeurig zijn, met name bij niet-Amerikaanse onderwerpen. Dit geldt soms ook voor de handleidingen bij de decals.
Op een sheet zijn vaak meerdere schema's voor verschillende modellen aanwezig. Bekijk ook eens de Micro sheets met alleen Amerikaanse kentekenen ('stars & bars') welke zeer goed bruikbaar zijn!
6.2.2.2 Modeldecal
Deze Engelse decals zijn van zeer goede kwaliteit voor wat betreft nauwkeurigheid en research. De handleidingen zijn zeer goed met uitgebreide conversie aanwijzingen en kleurdetails.
6.2.2.3 Kit decals
Nieuwere kitdecals zijn vaak redelijk, zeker vergeleken met de oudere decalsets. Zorg ervoor dat het (losgeweekte) papier niet meer aan de decal blijft zitten door deze langs een glasrandje te halen. Breng eventueel eerst een druppeltje acrylvernis op het model aan [4.8.3].
6.2.2.4 Dutch Decal / Dutch Profile / CloudMaster
Dit is een nederlands merk dat speciale decals uitbrengt over diverse nederlandse of aanverwante onderwerpen. De decals zijn van meestal van goede kwaliteit en vele verschillende onderwerpen komen aan bod. De aanwijzingen zijn ook kompleet. Er is ook een serie van civiele onderwerpen (Cloud Master) en tweede wereldoorlog "Kits at War".
6.2.2.5 en nog tientallen andere merken
In het internet tijdperk zijn er tientallen zo niet honderden decal merken, hobbyisten e.d. De keus is schier eindeloos. Zeer goede zijn bijvoorbeeld AZTEC uit Mexico, Zotz en nog veel meer. De keus is schier eindeloos.... Kijk maar eens op Ebay.
6.2.3 Preparatie van het model
Voordat men de decals gaat aanbrengen, moet het model worden geprepareerd. Uiteraard moet het oppervlak schoon zijn. De meeste decals hechten het beste op een zeer glanzende ondergrond, zodat later onder een decals geen storende luchtbellen (in het Engels : 'silvering' [6.2.6] ) zullen worden achter gelaten.
Als een aantal decals moet worden aangebracht, dan moet het model zelf gevernisd worden met een een laag glansvernis, tenzij de verf zelf al glanzend was. Ook oppoetsen met doek klan verf glanzerder maken maar beter is het aanbrengen van een glans laag vernis . Een matte ondergrond zal over het algemeen grote problemen geven. Als slechts enkele decals worden aangebracht dan kan er plaatselijk wat gevernisd worden. Nadat de decals goed gedroogd zijn, wordt de definitieve gewenste eindlaag aangebracht. Dit beschermt de decals en geeft een mooi egaal eindresultaat. Met deze methode maakt het dus niet direct uit wat de oorspronkelijke glans van de basisverf was.
Het aanbrengen van een glanzende laag op het oorspronkelijke oppervlak moet bij voorkeur met een verfspuit of spuitbus worden gedaan. Kant en klare spuitbusjes zijn verkrijgbaar, en deze moeten minstens drie minuten geschud worden voor gebruik.
Een belangrijk alternatief is het gebruik van speciale glanzende parket lak genaamd Johnson Klear [6.3.1]. Het is moeilijk te krijgen maar zeer goed. Deze lak droogt naadloos op en kan met een brede kwast worden aangebracht, dus snel en zonder verfspuit. Gebruik alleen dit merk parket lak, anderen verkleuren. (De mat eindlaag aanbrengen indien nodig met een andere lak of een glanzende eindlaag weer met Johnson lak).
Voordat de glanzende laag wordt aangebracht, moeten de transparante onderdelen beschermd worden met een laagje 'maskol', PVA lijm of tape [4.11.7]. Ook 'metalen' oppervlakken kunnen op deze wijze worden beschermd, hoewel bij wat zorgvuldig spuiten dit afplakwerk voorkomen kan worden. Nadat de glanzende laag gedroogd is, worden de decals aangebracht.
6.2.4 Aanbrengen van decals
Bij de meeste decalsheets moeten de afzonderlijke decals eerst worden uitgeknipt, en daarna in lauw water worden losgeweekt. Het beste is om de decal even te dompelen in water en daarna aan de papierzijde het water te laten intrekken op bijvoorbeeld een glasplaatje. De lijm moet niet te veel worden opgelost omdat dit ten koste van de hechtkracht gaat.
Zorg er echt voor dat de ondergrond glanzend is [6.2.3]!
Werk een zijde per keer af. Ondersteun het model zodanig dat het deel, waar de decal moet komen, horizontaal ligt. De plaats waar de decal op het model moet komen wordt eerst even nat gemaakt met een kwastje. Soms hecht een decal iets beter als i.p.v water een druppeltje spiritus wordt aangebracht op het model voordat de decal wordt aangebracht. Ook Humbrol Decal Cote is bruikbaar. Of gebruik de tip hieronder met Future.
Het blijkt dat de lijm van de decal vaak niet zo goed is en dat leidt tot lelijke luchtbelletjes later (ook wel in het engels "silvering" genoemd). Je kan dit voorkomen door gebruik van Johnson Future/Klear [6.3.1].
Schenk als voorbereiding wat Future/Klear in een klein potje, doe er een druppeltje afwasmiddel doorheen om de oppervlakte spanning wat te breken. We gaan nu de decals aanbrengen als volgt: bij iedere decal de lijmlaag aan de achterkant van de losgeweekte decal voorzichtig verwijderen met een kwastje; leg de decal op een natte glasplaat tijdens dit werkje. Daarna wat Future/Klear aanbrengen op de achterkant van de natte decal aanbrengen met een ander kwastje en het decal aanbrengen op het model. (De vernis is in feite nu de decallijm geworden.) . Heb je geen Klear, probeer dan andere glans vernis op waterbasis.
Daarna wordt de decal exact met een pincet of cocktailprikkertje geplaatst op het model, en licht aangedrukt om te voorkomen dat er luchtbelletjes onder blijven zitten. Als alle decals aangebracht zijn, wordt het model goed afgenomen en voorzichtig gereinigd met een nat doekje. Als het water goed verdampt is, wordt zo spoedig mogelijk de eindbeschermlaag [6.3] aangebracht. Deze kan glanzend, halfglanzend of mat zijn afhankelijk van wat gewenst is.
Decals die over complexe ribbels e.d of ronde gekromde oppervlakken moeten komen zullen veel beter erop gaan zitten als ze, nadat ze zaan aangebracht, worden "week gemaakt". Er zijn diverse week vloeistoffen ("decal softeners") te koop, zoals DACO (zelfs in diverse "sterktes"), maar ook van Mr.Mark Softener of Revell Decal Soft. De softener vloeistof over de decal aanbrengen met een kwastje, en de decal NIET MEER aanraken! Laten drogen al kan het wel een paar uur duren soms! Maar het resultaat is verbluffend, de decal ligt strak op het oppervlak.
6.2.5 Het aanbrengen van Microscale / Superscale decals
Deze speciale decals vereisen een bepaalde werkwijze voor een optimaal resultaat. Deze decals vormen zich goed naar de modelcontour. Andere decalmerken lenen zich vaak ook voor deze werkwijze. Benodigd zijn twee in de handel zijnde vloeistoffen, genaamd 'Micro Sol' en 'Micro Set'.
Zorg dat het model oppervlak (ter plaatse desnoods) weer glanzend [6.2.3] is:
- eerst worden de uitgeknipte decal even in water gedompeld, en daarna op een glasplaatje gelegd om de lijmlaag te laten oplossen.
- op het model wordt een druppeltje 'Micro Set' met een kwastje aangebracht, hetgeen luchtbellen voorkomt.
- de decal wordt op zijn plaats geschoven en exact goed geplaatst bovenop de Set.
- daarna wordt met een ander kwastje een beetje 'Micro Sol' aangebracht op de decal, hetgeen de decal zacht maakt.
- de decal goed laten opdrogen en niet meer aanraken.
- werk zo steeds een zijde van het model af.
Nadat de decals goed droog zijn, moeten zo spoedig mogelijk met een lichte vochtige zakdoek de verontreinigingen van de Micro vloeistoffen worden verwijderd. Besteed hieraan de nodige zorg, want anders kunnen na jaren bruine vlekken op het model ontstaan! Tenslotte zo snel mogelijk het model van zijn definitieve eindlaag voorzien [6.3.1].
6.2.6 Verdere decal tips
- Bekijk voor de aankoop goed of de lijnen en emblemen netjes in patroon zijn gedrukt.
- Decals met een sterk vergeelde vernislaag worden vaak helder door ze een week achter een raam te plakken in fel zonlicht. Het geel verdwijnt vrijwel.
- Bij zeer dikke gele lagen (zoals Heller..) kunnen decals soms wat verbeterd worden door deze zeer voorzichtig af te schuren met zeer fijn 1200 schuurpapier met een schuurklosje. Vervangen is echter altijd beter.
- Sommige (oudere) decals vallen uit elkaar als ze in water worden gedompeld. Breng in dat geval een aantal lagen acryl vernis [4.8.3] op de decals voor ze worden afgeweekt.
- Slecht hechtende decals blijven vaak beter zitten als op het model ter plekke van de decal voorzichtig een druppel van (wateroplosbare) acryl vernis [4.8.3] wordt aangebracht. Het helpt ook enorm tegen "silvering", het storend aanwezig zijn van luchtbellen onder de decal. Een in water oplosbare acryl lak is bijvoorbeeld Johnson Future/ Klear, Polly-S of HEMA schrootjeslak met UV Filter. Overtollige vernis direct wegnemen met een vochtig doekje.
- Pas op met niet gangbare lakken. Deze kunnen na jaren uw decals aantasten (o.a Glitsa)!
- Ook sommige soorten acryl vernis (oa Tamiya en Pactra) kunnen decals aantasten. Spuit eerst een dun laagje, laat dit goed drogen en breng dan een dikkere laag aan.
- Droge afwrijfdecals kunnen direct op het model worden aangebracht door ze aan te drukken met een zacht luciferhoutje. Bij moeilijke teksten waarvan de uitlijning van belang is, kan het handig zijn om deze af te wrijven op 'clear' decalsheet. Daarna op de gebruikelijke manier aanbrengen!
- Mocht ondanks alle maatregelen toch 'silvering' met luchtbellen zijn opgetreden, dan kan het veelvuldig doorprikken met een dunne naald en het daarna het opbrengen van Microscale Sol of een dunne laagje acrylvernis of Johnson Future/Klear lak [6.3.1] toch nog helpen om luchtbelletjes onzichtbaar te maken voordat de eindlaag wordt aangebracht. Ook Daco Decalsetting kan gebruikt worden, maar pas op want is zeer agressief spul voor dunne decals! Verdunnen kan met wat (gedemineraliseerd) water.
6.2.7 Het zelf maken van decals en teksten
Vaak moeten decals, teksten en emblemen zelf gemaakt worden. Allereerst is een goede research noodzakelijk.
- Een goed gevulde doos met oude overgebleven decals is een bron van bruikbare decals. Door handig te combineren kan veel werk worden voorkomen. Het aanschaffen van wat extra decals, zeker met veel teksten, kan geen kwaad.
- Het beschilderen van schone 'clear' Micro, Extracolour of Cam Decals of andere decalsheet met de juiste emblemen en teksten. Daarna aanbrengen volgens het Micro systeem. Teksten kunnen op clear sheet worden aangebracht met een tekenpennetje (met diverse kleuren inkt). Daarna grondig meerdere malen vernissen.
- De grotere teksten kunnen direct op het model worden aangebracht of met behulp van sjablonen. Ook in verf gedoopte cocktailprikkers kunnen goede diensten bewijzen voor detailwerk. Tipp-Ex correctie velletjes kunnen ook worden gebruikt, speciaal voor 'grafiti' en opschriften op muren. Leg het velletje op de afgewerkte muur en schrijf erop.
- Stencilling is na te bootsen met een tekenpen of kroontjespen met Oost-indische inkt. Langs een lineaal stippeltjes zetten in een rechte lijn. Je kunt ook kleine stukjes decal verknippen!
- Ook kan een afwrijfletter 'tijdelijk' als sjabloon worden gebruikt [4.10.8]:
- breng op het model ter plaatse de juiste matte kleur aan.
- breng daar de de afwrijfletter of tekst aan op het model over de matte verf.
- spuit/ schilder over deze letter heen in de matte omgevingskleur.
- na droging de letter voorzichtig verwijderen met plakband.
- daarna eventuele verfrandjes wegpoetsen door te polijsten met tand- of polijstpasta.
Deze methode werkt alleen bij gebruik van matte verf omdat de afwrijf symbolen te goed hechten op een glanzende onderlaag en glanzende verf een te sterke laag vormt om daarna de letter los te maken.
- Voor strepen, cheatlines voor passagiersvliegtuigen, walkways en dergelijke kunnen vaak Microscale of Xtradecal decalsheets van een kleur worden gebruikt. Ook zelf gespoten sheet in de gewenste kleur is bruikbaar om rechte lijnen aan te brengen. Over gekromde vlakken kan beter geschilderd/ gespoten worden.
- Zwarte patronen en letters kunnen exact worden gekopiëerd op decalsheet met een goede kopiëermachine. Voer de sheet in aan de papierzijde en leg het patroonvoorbeeld op de glasplaat. Bijknippen en afwerken. Kopiëer alleen op hittebestendige decal sheets! Deze zijn verkrijgbaar als "keramiek decals" bij kopiëerbedrijven.
- Cirkels kunnen met succes worden gemaakt met passer, trekpen en kroontjespen. Neem een ouderwetse kroontjespen gevuld met verf, ingeklemd in de passer, of een passer met een trekpen. Plak een stukje crepe/ afplaktape in het middelpunt van de cirkel (op het model of decal, om de ondergrond te beschermen tegen de passerpunt) en maak het cirkelrandje. Binnenzijde later opvullen met verf.
- Tegenwoordig zijn er ook laser kleurencopiers. Je zou een (kleuren)patroon van een decal kunnen kopieren op een clear decal vel; de kopieermachines kunnen hier slecht tegen, reden waarom een commercieel kopieerbedrijf dit vaak niet wil doen.
6.2.7.1 Zelf printen van decals
Tegenwoordig zijn diverse decalpapier merken te koop om zelf decals "te printen". Een prima merk is BareMetalFoil uit de USA. Deze is in twee soorten papier te koop: voor laserprinters maar ook voor een inkjetprinter om te bedrukken thuis op de PC printer. Te koop is ook speciaal decal papier waarbij onder de decallaag "waterdicht" waardoor het weekwater de decal niet aantast. Maar er zijn diverse decalpapier aanbieders zoals in Nederland PaperSpecials.nl .
Belangrijk is natuurlijk je decal ontwerp, c.q. het patroon. Hiervoor kan je zelf gaan tekenen in een programma zoals Adobe Illustrator. Je kunt ook een plaatje/ foto gebruiken dat je ergens vandaan hebt gehaald en dan bewerken. Kijk wel uit met copyright. Laad het plaatje ergens in een PC programma (dan kan ook Powerpoint zijn), bewerk het en schaal het patroon op de juiste schaal. Dit is even wat reken werk. Het handigst is te kijken hoe groot je decal op je model moet worden. Schat dan de afmetingen. Print het patroon uit eerst op een wit vel papier om te kijken, knip uit en leg op je model om te kijken of het geheel past.
Verder heb je een decalpapier nodig. Er is witte basis decalpapier en een transparante basis decalpapier te verkrijgen. Helaas is de kleur "wit" zelf niet te printen met gewone printers, dus nauwkeurig uitkienen hoe je het decal ontwerp maakt en moet printen. Dat betekent dat niet alles mogelijk is, je moet een combinatie van witte decalpapier en transparante decal worden gebruikt dan. Wellicht kan eerst een wit stukje decal worden aangebracht met daarbovenop een geprinte transparante decal. Wellicht kan eerst een wit stukje decal worden aangebracht met daarbovenop een geprinte transparante decal. Lees verderop [6.2.7.2] hoe wit wel geprint kan worden.
Print de decal liefst op een zeer fijne printer, met zeker 300 DPI (puntjes per inch). Print altijd eerst een proefje op een gewoon vel papier hoe het het er uit ziet en uit je printer komt.
Na het printen zeker 24 uur laten drogen! Doe je dit niet dan loop je risico dat je decal strepen gaat vertonen.
Vervolgens een laagje vernis aanbrengen en aanbrengen als normale decal. Het beste is de geprintte decal met vernis af te schermen door zeker vijf! lagen Gunze Sangyo "Mr.Metal primer" acrylverf of Johnson Future/Pledge acrylvernis [6.3.1]. Ook Micro Liquid Decal film kan worden gebruikt maar het nadeel is dat kwasten vaak strepen trekt. Het aanbrengen gaat hetzelfde als bij andere decals [ 6.2.4 ] met dit verschil dan je alle decals moet uitknippen en afzonderlijk moet aan brengen; immers het decals papier heeft een gehele laag film.
6.2.7.2 Laten printen van je eigen decals in kleine oplage
Tegenwoordig zijn er op internet ook wel eenmanszakjes die de decal voor je kunnen printen met goede printers. Ook een enkel stuks decalpapier. Dit noemt men ook wel "custom" decal printen.
Sommige aanbieders van geprintte decals hadden een dure ALPS printer die wel wit kunnen printen; vanaf 2010 zijn deze printers uit productie; bovendien vraagt dit een techniek van decals in lagen ontwerpen. Maar gelukkig zijn er tegenwoordig ook dure laserprinters die wit kunnen printen zoals van OKI en die geen aparte lagen vragen in het ontwerp waarbij een Adobe PSD bestand volstaat.
Decalprint aanbieders zijn te vinden op internet. Je mailt dan je ontwerp van voldoende resolutie en krijgt dan na betaling de geprinte decal thuis gestuurd.
Een voorbeeld daarvan in Nederland is PrintMetWit.nl die ook witte inkt in je ontwerp (dus "full colour") kan printen op laser decalpapier.
In het buitenland is Spotmodel.com in Spanje een bekende of Arctic Decals in Finland. Reken op prijzen tussen de 15 tot 30 euro voor een A4 velletje.
6.2.8 Het verwijderen van decals
Het verwijderen van decals is lastig als het model verder niet beschadigd mag worden. Bij pas aangebrachte decals kan veel water nog wel eens helpen om de decal los te weken. Het voorzichtig verwijderen met een dun scheermesje kan ook een mogelijkheid zijn. Het beplakken van de decal met goed hechtende plakband waarna dit band losgetrokken wordt, is ook een mogelijkheid.
Is er eenmaal een vernislaag aangebracht over de decals, dan helpt alleen het strippen [4.19] van het model.
6.2.8.1 Decals redden bij verfstrippen
Bij het strippen van de verf van een model gaan de decals verloren. Met de volgende methode kunnen de decals worden gered om opnieuw gebruikt te worden. Voorwaarde hierbij is dat er geen vernislaag over de decals is aangebracht en dat geen decalsetting is gebruikt.
Benodigdheden: een stuk gegomd papier (van een decalvel bijvoorbeeld), een bak schoon (warm) water, een zachte dunne langharige penseel ("letterzetter") en een vel silikonenpapier.
Laat het model minstens een kwartier in het water weken. Probeer de punt van de penseel onder de decal te steken, begin bij een reliëflijntje. Werk de decal voorzichtig stotend los. Als de decal niet meegeeft, het model nog even rustig laten weken. Zodra de decal los is moet deze op het gegomde papier worden geschoven, dit gaat op dezelfde manier als bij het aanbrengen van decals. Als de decal op het gegomde papier ligt moeten alle hobbels en kreukels worden gladgewreven: leg het silikonenpapier op de decal en strijk deze glad.
De decal laten drogen, het papier trekt hierbij krom. Na drogen niet gladstrijken, want dan kan de decal barsten.
De decal kan nu weer gewoon worden afgeweekt en worden aangebracht. Gebruik eventueel decalsetting of acrylvernis om de hechting te bevorderen.
6.2.9 Correctie van decals voor schaaleffekt
Veel decals en kleine opschrift decals in de kleinere schalen vallen teveel op. Dit komt door het zogenaamde schaaleffekt. Het kan de moeite lonen om over de decals heen een zeer dun laagje verf te spuiten met dezelfde kleur als de ondergrond. U zult versteld staan van het bereikte effect. Vooral bij een witte ondergrond ziet het er veel beter uit.
Belangrijk is dat de decalranden niet zichtbaar zijn en de decal dus goed vloeiend op het oppervlak is aangebracht.
6.2.10 Symbolen en markings op militaire vliegtuigen.
Voor onderhoud en dagelijkse operaties van militaire vliegtuigen moeten de ground crews dagelijks handelingen verrichten. Denk aan brandstof vullen, olie, controles, checks etc. Ook waar op de vliegtuigen en helikopters de structurele versterkingspunten en haken zitten voor verslepen, tillen e.d.
Dit wordt bij veel vliegtuigen en helikopters met SYMBOLEN aangegeven op het vliegtuig zelf. De SYMBOLEN worden over de eventuele camouflage aangebracht. Voor de SYMBOLEN is in NATO verband een standaard vastgelegd; de meeste zijn conform Amerikaanse Department of Defense MIL-Std standaarden. Ze worden ook toegepast op veel militaire vliegtuigen van andere landen in NATO verband. De kleuren varieren en zijn afhankelijk van de functie, soms wordt hier van afgeweken. De ground crews moeten deze SYMBOLEN uit hun hoofd weten.
Bijgaande foto's geven van deze NATO vliegtuigymbolen een overzicht.
- ===============