IPMS Nederland - Luchtmacht van Zweden

: Laatste update: 10 januari 2022; 1452

zweden kaart

sweden roundel sweden lowvis roundel

Luchtmacht van Zweden

Auteur: Meindert de Vreeze

Zweden is zo'n 450.000 km2 groot (zo'n 11x Nederland) en er wonen maar zo'n 10,3 miljoen mensen. De hoofdstad is Stockholm en het is een welvarende democratie waarbij de welvaart redelijk verdeeld is. Het overgrote deel van het land is bedekt met bossen en er zijn grote meren met de lange kust aan de Oostzee.

De Zweedse luchtmacht (" Flygvapnet ") werd midden 1926 opgericht. Gevlogen werd met Nieuports, Farmans en met Zweedse Thulins. De Zweden kochten ook Fokkers en Heinkels. Door ontwikkelingen in Europa in de jaren dertig met Nazi Duitsland en de Sovjet-Unie van Stalin, werd de verdediging van Zweden als belangrijker beschouwd. Een Defensiewet van 1936 zorgde ervoor dat er meer geld in defensie werd gestoken. Zweden probeerde neutraal te blijven en zoals zoveel landen werd gepoogd militaire vliegtuigen aan te kopen. In 1937 kocht Zweden van Groot-Brittannië zo'n 55 Gloster Gladiator tweedekkers. Met Nazi Duitsland werd een licentieovereenkomst gesloten voor de bouw van circa 55 Junkers Ju-86 middelgrote bommenwerpers welke werden gebouwd door het Zweedse Saab (Svenska Aeroplan Aktiebolaget).

Vanaf 1937 werden in Zweden zo'n 100 Amerikaanse Douglas 8A lichte bommenwerpers in licentie gebouwd. Uit het Italië van Mussolini kwamen zo'n 72 Fiat CR.42 tweedekkers en 60 Reggiane Re.2000 gevechtsvliegtuigen. Verder uit de Verenigde Staten meer dan honderd Seversky P-35 (bekend als I-106 en medio 1940 waren ongeveer 60 afgeleverd). [ zie P-35 walkaround op onze IPMS.NL site]. Andere bestellingen waren voor Vultee Vanguards, maar de VS hadden de vliegtuigen zelf nodig, dus deze werden nooit afgeleverd.

Met de aanval van Nazi Duitsland en de Sovjet-Unie van Stalin op Polen in september 1939 was er oorlog in Europa. Zweden besloot Finland te helpen met een vrijwilligersgroep die gingen vliegen met Hawker Harts en Gladiators. Deze verdedigde Fins Lapland en niet veel later viel de Sovjet-Unie Finland aan. In maart 1940 werd een staakt-het-vuren bereikt en nam Finland een soort neutrale positie in. De Finnen stonden echter wel een Sovjetbasis toe in Hangö, aan de zuidwestelijke Finse kust waardoor Sovjet-gevechtsvliegtuigen in theorie Stockholm zouden kunnen bombarderen.

Ondertussen bezette Nazi Duitsland het nabije Denemarken en Noorwegen in Scandinavië. Tijdens de Tweede Wereldoorlog produceerde de eigen industrie van Zweden aanzienlijke aantallen vliegtuigen. Ondanks materiaaltekorten en gebrek aan motoren, was het eerste metalen vliegtuig de Saab B-17 lichte bommenwerper. Al snel volgde de tweemotorige B-18A, waarvan er zo’n 62 werden gebouwd. Veel andere bedrijven maakten componenten en het volgende vliegtuigtype met een gemengde constructie was de FFVS J-22 jager die voor het eerst vloog in september 1942. Ondertussen werkte Saab aan de revolutionaire J-21A jager die een nogal aparte configuratie had met dubbele staartbomen en duwpropeller. (Deze configuratie zag je ook bij de Fokker D-23 trouwens). Er werden er meer dan 300 gemaakt en de J-21A deed dienst tot ver in de jaren vijftig. [zie J-21 walk around op onze IPMS.NL site].

Tijdens de oorlog kon Zweden neutraal blijven. Er was wel smokkel en handel. In die oorlogsjaren zijn meer dan 300 buitenlandse vliegtuigen neergestort, neergeschoten of gedwongen om op Zweedse bodem te landen. In 1945 waren er zo'n 800 vliegtuigen in dienst. De jaren erna volgden P-51 Mustangs en voor transport werden gebruikt Percival Pembroke, DH Dove, Noorduyn Norseman en Grumman Goose.

Na het eind van de Tweede Wereldoorlog brak al snel de "Koude Oorlog" uit tussen het Westen en Oosten van Stalins Sovjet-Unie. De spanning was te snijden maar Zweden bleef neutraal. Het had in de oorlog een eigen capabele vliegtuig- en wapenindustrie opgebouwd en deze kwam nu goed van pas. De eerste jets voor het Flygvapnet werden wel aangekocht en dat waren De Havilland Vampires and Venoms. Ook werden Engelse Hawker Hunters overgenomen.

Saab ontwikkelde op basis van de J-21A een jet-aangedreven versie, die de J-21R werd. [ zie J-21R walk around op onze IPMS.NL site]. Deze eerste Zweedse jet had een Engelse Goblin turbojet, maar het type presteerde slecht, kon maar 40 minuten vliegen en er werden er maar 60 van gemaakt.

Ondertussen werd informatie verkregen over Duits jet- en aerodynamisch onderzoek over pijlvleugels, een nieuw fenomeen om de geluidsbarrière "uit te stellen". Dit resulteerde het ontwerp van de Saab J-29 Tunnan. Het J-29 prototype vloog voor het eerst op 1 september 1948 en de testpiloot was een Engelsman, Robert Moore, die enige ervaring had met jets. Al snel ging de J-29A in 1951 in productie. De eerste J-29A had een Hispano-bewapening met 4 kanonnen en vanaf mei 1953 volgde de aflevering. De J29B vloog voor het eerst in maart 1953 en er werden 332 stuks van gebouwd. Van de J-29E met aangepaste vleugel werden zo'n 29 vliegtuigen gebouwd. De S-29C was een verkenningsversie met meestal 5 camera's in de onderste neus van de romp met 76 gebouwde vliegtuigen. De J-29F zou de laatste variant zijn voorzien met de Svenska Flygmotor RM2B motor met naverbrander. Ongeveer 210 oudere J29B / E-tunnans werden van 1954-1956 omgebouwd naar de nieuwe "F" -standaard waarbij een nieuwe vleugel werd gemonteerd. De eerste J-29F vloog in maart 1954 en deze kon ook de AIM-9B Sidewinder ("Rb-24" licentie) raket afvuren. Meer dan 650 J-29's werden uiteindelijk in gebruik genomen bij de Flygvapnet. [ zie J-29 walk around IPMS ].

Saab ontwierp ook ondertussen de door een Avon jet aangedreven J-32 Lansen aanvals- en onderscheppingsjet. De Lansen vervulde een belangrijke taak en tussen 1955 en 1960 werden zo'n 449 Lansen jets door Saab gebouwd. [ zie J-32 walk around IPMS ].

Ondertussen vloog het Flygvapnet met meer dan 1.000 gevechtsvliegtuigen met ook inzet op kleinere vliegvelden en speciale locaties in de uitgestrekte bossen. Men was neutraal maar van 1961 tot 1963 stuurde de Zweedse regering zelfs enkele J-29 naar voormalig Belgisch Kongo in Afrika voor taken van de Verenigde Naties tijdens de UNOC missie. In Kongo waren conflicten aan de gang na het verwerven van de Kongolese onafhankelijkheid met rebellen in de regio Katanga.

Saab ging door met het ontwikkelen van gevechtsvliegtuigen. In 1950 stelde de Zweedse luchtmacht een specificatie op voor een nieuwe straaljager met een topsnelheid van Mach 1.8. Saab kwam met Project R1200 en later Model 35. Het ontwerp had een dubbele deltavleugel waarbij prima prestaties op hoge snelheid gecombineerd zouden worden met een relatief goede start- en landingsprestaties in het veld. De Saab J-35 werd aangeduid als de Draken die operationeel werd in 1965 en jarenlang de ruggengraat vormde van de Zweedse luchtmacht. Van de Draken die meer dan 20 jaar dienst deed werfden meer dan 600 geproduceerd. Er verschenen ook exportvarianten, waarbij de Draken werd geëxporteerd naar Denemarken, Oostenrijk (J-35O) en Finland.

De Zweedse luchtmacht had in die tijd verder de beschikking over Harvard proptrainers, Bucker Bestmans en later de Saab Sk.50 Safir en Scottish Aviation Bulldog trainers. Helikopters waren diverse Alouettes en Boeing Vertols en voor transporttaken de DC-3, Vickers Varsity, Sabreliners en Sud Aviation Caravelles die vlogen tot in de jaren tachtig. Voor SIGINT taken had men ook een aantal mysterieuze BAC Canberra's.

Het volgende gevechtsvliegtuig van Saab was de J-37 Viggen. Het ontwerp had een canard gecombineerd met een grote deltavleugel en een Volvo RM8 motor, een in licentie gemaakte Pratt en Whitney JT8D. Deze had een speciale stuwkrachtomkeerinrichting in de uitlaatpijp. Het eerste Viggen prototype vloog in februari 1967. De avionica was voor die tijd behoorlijk geavanceerd en de Viggen was een superieure jager die opnieuw slechts een korte startbaan nodig had. (Zelfs Nederland overwoog de Viggen als opvolger van de F-104 Starfighter waar later de F-16 werd verkozen). De ontwikkelde Viggen versies waren: AJ-37 als aanvalsvliegtuig, JA-37 als jager met secundair aanvalsvermogen, SF-37 en SH-37 voor de verkenningsrol. De AJSH-37-variant is een fotoverkenningsversie, die gebruik maakt van een fotopod en niet de fotoneus, die in de andere fotovarianten wordt gebruikt. De SK-37 was een trainer met dubbele cockpit. De AJ-37 kwam in dienst vanaf 1971 en kon RB-05 luchtafweerraketten vervoeren. De SK-37 trainer kwam in 1972 en de speciale JA-37 jager uitgerust met een Ericsson PS-46 radar ging in dienst in 1979. De Viggens werden tijdens hun meer dan 40 jaar durende loopbaan vele malen geupdate en was toen het belangrijkste Zweedse militaire vliegtuig. Tot 1990 werden er in totaal 329 Viggens bij Saab geproduceerd. [ Viggen walk around IPMS ].

Na de val van het IJzeren Gordijn in 1989 was de situatie in Europa drastisch veranderd. De spanningen werden minder en de neutrale positie van Zweden kon worden versoepeld. Samenwerking met andere luchtmachten door de Flygvapnet was er met oefeningen en uitwisselingen. De Draken en Viggen moesten worden vervangen, dus ontwikkelde Saab de JAS-39 Gripen. De Gripen heeft een enkele Volvo RM12 motor, deltavleugel en weer canards en kan een topsnelheid van Mach 2 halen. Hij is relatief klein maar kan veel verschillende wapens gebruiken en is volledig fly-by-wire. De eerste vlucht was in 1988 en de Gripen kwam in 1997 in dienst van de Zweedse luchtmacht. Ook werden vele jaren later verschillende Gripens verkocht voor export naar Tsjechië, Zuid-Afrika, Hongarije en Thailand. Er zijn meer dan 250 Gripens gebouwd. Een nieuwe Gripen versie is nu in ontwikkeling, de J-39E / F, wat in feite een veel nieuwere generatie vliegtuigen is. De laatste Viggen vloog in 2005 en de Viggen is nu volledig vervangen door de Gripen die nu het belangrijkste Flygvapnet gevechtsvliegtuig is.

Andere typen in gebruik in die jaren zijn Super Puma helikopters en Saab 105/ Sk.60 en Sk.50 Safir trainers.

De Flygvapnet heeft in 2020 zo'n 70 Gripens in dienst als ook een transportvloot met 6 C-130 Hercules, een paar Saab 340. Voor opleiding gebruikt men nog meer dan 40 oude Saab 105 en 20 tweezits Gripens. Verder vliegt men met zo'n 50 helikopters van type Sikorsky UH-60, NH-90 en Agusta AW-109.

MODELBOUW ZWEEDSE LUCHTMACHT

j21 prop mdv

Saab J-21A , gebouwd meer dan 40 jaar geleden werd dit 1/72 Heller model (gebouwd door Meindert de Vreeze)

j29 72 heller mdv

J-29 Tunnan, gebouwd meer dan 40 jaar geleden werd dit 1/72 Heller model (gebouwd door Meindert de Vreeze)

Hierboven.... vele jaren later werd een hele rudimentaire ID vacuform van de J-29 Tunnan gemaakt op schaal 1/32. Een hele klus! (gebouwd door Meindert de Vreeze). Meer bouwinfo hier...

Fly heeft beloofd met een "normaal" 1/32 spuitgietmodel te komen...

lansen mdv

Saab Lansen, 1/72 Heller model (gebouwd door Meindert de Vreeze)

Saab J-35J Draken van de 1/72 Hasegawa kit (gebouwd door Meindert de Vreeze). Meer bouwinfo hier....

Sk-37 Viggen tweezitter, 1/72 Heller model gebouwd rond 1985 en met de hand beschilderd (gebouwd door Meindert de Vreeze). IPMS kit recensie hier en Meindert's bouwinfo hier....